Flitsbezoekjes, een brief en een president: de lobby tegen de Europese AI-wet

• Nando Kasteleijn

  redacteur Tech

Het is 9 december vorig jaar als laat op de avond de kogel eindelijk door de kerk is. Na urenlange onderhandelingen is er een akkoord over de Europese AI-wet, de eerste ter wereld. Het is het voorlopige sluitstuk van spannende maanden waarin de lobby een kookpunt bereikte.

Het is een voorbeeld van een wet waarin allerlei belangen met elkaar botsen, blijkt uit gesprekken die de NOS voerde met direct betrokkenen. De gesprekken vonden plaats op voorwaarde van anonimiteit, zodat zij vrijer konden spreken over een politiek gevoelig onderwerp.

Onzekerheid over afloop

"We hadden veel momenten dat we niet wisten of het wel zou lukken om de wet af te krijgen binnen de huidige termijn", blikt een hoge bron EU-ambtenaar terug in een lunchzaakje dat populair is bij de bewoners van het gebouw er schuin tegenover, waar de Europese Commissie zetelt.

Als de Europese Commissie in april 2021 het wetsvoorstel indient, krijgt dat niet eens zo heel veel aandacht. Dat verandert met de komst van ChatGPT - een chatbot die menselijk ogende gesprekken kan voeren - meer dan anderhalf jaar later. Dat de technologie dit zou kunnen, daar hebben ze in Brussel geen rekening mee gehouden.

De lidstaten hebben hun versie van de AI-wet al af, zónder dat toepassingen als ChatGPT daarin worden genoemd. Het Europees Parlement is nog niet zover en schrijft er een hoofdstuk bij. Een grote verandering, zegt de hoge EU-ambtenaar. In mei stemt het Europees Parlement in met de aangepaste versie, met strengere regels voor opkomende AI-technologie.

Er komt vervolgens een lobbymachine op gang: in een tijdsbestek van vijf weken in mei en juni leggen achtereenvolgens de CEO's van Google (Sundar Pichai), OpenAI (Sam Altman), Amazon (Andy Jassy) en de president van Microsoft (Brad Smith) flitsbezoeken af aan de top van de Europese Commissie. Het ligt voor de hand dat de AI-wet, al dan niet als agendapunt, langskwam in die gesprekken.

Lobby-uitgaven van grote tech- en AI-bedrijven:

De meeste druk komt niet vanuit de Amerikaanse techgiganten, maar uit Europa. Dat begint bij een brief die in juni wordt verstuurd uit naam van ruim 160 bestuurders van Europese bedrijven. Zij waarschuwen daarin voor de negatieve effecten van de AI-wet voor hun bedrijf.

"Het feit dat die brief de voorpagina van de Financial Times haalde, had een grote impact", zegt een betrokkene vanuit het Europees Parlement, op het kleine terras van een Thaise eetgelegenheid in de Belgische hoofdstad. "Dit was een bepalend moment. In plaats van dat het over de tekst ging, ging het over het narratief dat de wet slecht is voor innovatie. Media gaan dan bellen met parlementariërs en het schudt andere bedrijven wakker."

Een toplobbyist

Meerdere bronnen wijzen daarbij in de richting van onder meer Cédric O (zijn volledige achternaam). Deze Fransman was als minister van Digitale Zaken nog betrokken bij de totstandkoming van de AI-wet, maar is inmiddels toplobbyist van Mistral AI. Een snelgroeiend Europees AI-bedrijf. Zijn 'draai' leidde ook bij de commissie tot vragen, zegt de hoge EU-ambtenaar.

"De brief was een grote mislukking", zegt een betrokkene die vanuit het parlement nauw betrokken was bij de onderhandelingen. Het gesprek vindt plaats in de zijlijn van een van de vele conferenties die Brussel kent. "Hij bevatte geen substantie. De initiatiefnemers gingen hun telefoonboek af. Ik heb van vijf mensen gehoord die hun namen eronder hebben gezet zonder de brief te lezen. Het was ook niet goed voor O's reputatie."

Maar Mistral en O hadden een machtige bondgenoot: de Franse president Macron. Die zag een te strenge wet ook niet zitten. "Kunstmatige intelligentie is heel complex, de bedrijven probeerden hooggeplaatste politici te vinden met weinig kennis. Daarnaast: niemand wil een potentiële nationale kampioen beschadigen", zegt de betrokkene.

Ondertussen broeit het ook in Duitsland, waar AI-bedrijf Aleph Alpha zich verzet. "Aan hen werden concretere vragen gesteld waar geen duidelijke antwoorden op kwamen", zegt een bron die betrokken was bij de gesprekken. "Ze wilden gewoon geen regels - dat helpt niet."

Hakken in het zand

De lobby van Mistral en Aleph Alpha leidde er wel toe dat Frankrijk en Duitsland de hakken in het zand zetten in de eindfase. "Als zij iets niet willen, gebeurt het niet", observeert een betrokken medewerker uit het Europees Parlement.

Maar onder druk wordt alles vloeibaar. Dat bleek in december, na maanden van spanningen over en weer. De belangen voor de commissie en Spanje, dat tot eind 2023 voorzitter was van de lidstaten, om alles op tijd tot een goed einde te brengen was immens. En dus moesten alle partijen water bij de wijn doen.

Mistral en Aleph Alpha waren voor de NOS niet bereikbaar voor commentaar.