Overschrijdt Israël de ‘rode lijn’ met het offensief in Rafah?

• Kaja Bouman

  redacteur Buitenland

"Don't do it", waarschuwde demissionair premier Rutte in februari. Hij drukte de Israëlische premier Netanyahu op het hart geen grondoffensief in de Gazaanse stad Rafah te beginnen.

In maart herhaalde hij die boodschap. Bij een ontmoeting tussen de twee regeringsleiders zei Rutte dat een grondoffensief in Rafah een gamechanger zou zijn en dat het politieke gevolgen zou hebben.

De Amerikaanse president Biden zei vorige maand iets soortgelijks: in een interview met CNN dreigde hij een deel van de wapenleveranties aan Israël te zullen stopzetten als de Israëlische regering zou besluiten tot een grootschalig grondoffensief in Rafah.

Inmiddels melden inwoners van Rafah al ruim een week zware beschietingen en gevechten in hun stad en waren er zondag en dinsdag Israëlische aanvallen op een vluchtelingenkamp. Is er nu een 'rode lijn' overschreden?

"Veel landen hebben die rode lijn gezet en die lijkt nu te zijn overschreden, maar er zitten nog weinig consequenties aan", zegt Peter Malcontent, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. "De grootste stap is door de EU gezet: die stelt het associatieakkoord ter discussie."

Uniek besluit

Malcontent doelt daarmee op het associatieverdrag tussen de EU en Israël, waarin afspraken staan over handelsvoordelen en andere samenwerkingen tussen de twee partijen.

Demissionair minister van Buitenlandse Zaken Bruins Slot noemde het bijeenkomen van de associatieraad begin deze week "zeldzaam" en een "zware politieke stap". De grote aanval op het tentenkamp van zondag in Rafah noemt ze "afschuwelijk."

Toch lijkt met die aanval voor de minister nog niet écht een rode lijn te zijn overschreden. Afgelopen vrijdag, dus nog voor de luchtaanvallen van zondag, zei Bruins Slot al dat de EU om tafel wil met Israël om het akkoord te bespreken. Ze zei die dag ook dat het niet uitmaakt of er "wel of niet iets wordt overschreden".

"Het is opvallend dat ze hier niet spreekt van het overschrijden van een rode lijn, want deze stap is een direct gevolg van wat er in Rafah gebeurt", zegt Malcontent.

"Als je kijkt waar Nederland vandaan komt, dan is het associatieakkoord bespreken een uniek besluit. Nederland heeft dit nooit eerder willen doen. We moeten nog wel gaan zien wat het in de praktijk gaat inhouden. De kans dat het akkoord wordt bevroren, is klein."

Geen wiskundige formule

De regering van Biden stelt dat de 'rode lijn' niet is overschreden, ook niet met de aanval op het tentenkamp in Rafah van afgelopen zondag. Het Witte Huis kwam vannacht wel met een duidelijker definitie van die veelgenoemde 'rode lijn', maar volgens veiligheidsadviseur Jake Sullivan is het geen "wiskundige formule".

"We hebben ze niet Rafah binnen zien walsen met grote eenheden en troepen in een soort gecoördineerde actie tegen meerdere doelen op de grond", zei woordvoerder John Kirby in een persbriefing.

"De VS heeft drie opties om druk uit te oefenen", zegt Aaron David Miller, Midden-Oostenexpert van denktank Carnegie Endowment for International Peace, gespecialiseerd in het Amerikaanse buitenlandbeleid.

"Militaire steun beperken, voor een VN-resolutie stemmen die een staakt-het-vuren eist, of simpelweg niet meer meedoen aan de onderhandelingen en een wapenstilstand eisen. Maar Amerika is daar terughoudend mee, omdat de regering ziet dat Israël gelooft deze Rafah-operatie noodzakelijk is en druk uitoefenen kan Biden politiek beschadigen."

Miller benadrukt dat Biden al eerder een munitielevering aan Israël heeft tegengehouden. "Het kan dus wel, maar wapenleveranties deels stilleggen heeft niet het gewenste effect: progressieve kiezers in de VS zullen niet overtuigd zijn en het zal ook niet leiden tot een wapenstilstand."

Doodlopende straat

Volgens docent internationale betrekkingen Malcontent is Biden in een semantische discussie terechtgekomen. "Biden heeft gezegd dat een grootschalig offensief een rode lijn is, maar volgens Israël is het nog geen grootschalig offensief en bestaat de operatie alleen uit gerichte aanvallen op Hamasleden", zegt Malcontent. "Wanneer is een offensief grootschalig?"

Ook zegt Biden dat de rode lijn gaat over een grondoffensief in het centrum van Rafah. De aanvallen zouden tot vandaag beperkt zijn gebleven tot buitenwijken van de stad. Inmiddels melden meerdere nieuwsmedia, waaronder persbureau Reuters, dat Israëlische tanks het centrum nu wel hebben bereikt.

"De regering-Biden moet uit deze strategische cul-de-sac zien te komen", zegt Miller. "De enige manier om dat voor elkaar te krijgen is een goed uitonderhandelde wapenstilstand, en die lijkt er voorlopig niet te komen."