Verwoeste landbouw en weinig hulp: hongert Israël de bevolking in Gaza uit?

• Eliane Lamper

  redacteur Buitenland

Inwoners van Gaza worden uitgehongerd, zeggen deskundigen en internationale organisaties. Iedereen in de Gazastrook heeft te maken met voedselnood en een half miljoen mensen lijden 'catastrofale honger'. Niet eerder werd een bevolking in zo'n korte tijd collectief uitgehongerd, zeggen voedseldeskundigen van de VN. Dit kan wijzen op oorlogsmisdaden.

Palestijnen zoeken dagelijks wanhopig voedsel en drinkwater, met name in het noorden. Kinderen scharrelen rond gebombardeerde bakkerijen, in de hoop meel van de grond te schrapen. Inwoners eten bladeren, gras en diervoeding. Vijftien kinderen zijn overleden aan ondervoeding en uitdroging, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger.

Israël gebruikt voedsel als een oorlogswapen, stellen Human Rights Watch en Oxfam Novib. In 2018 werd dit unaniem veroordeeld door de VN-Veiligheidsraad met een resolutie, waar Nederland onder toenmalig minister Kaag op diplomatiek niveau een grote rol in speelde. In het humanitair oorlogsrecht was al vastgelegd dat honger niet in oorlogen als wapen gebruikt mag worden.

Blokkeren van goederen

In oktober kondigde de Israëlische defensieminister Yoav Gallant een "volledige belegering" van Gaza aan als vergelding voor de terreuraanval van Hamas. Er zou "geen druppel" meer uit de kraan komen, voedsel en brandstof zou het gebied niet meer inkomen. Na een paar weken kwam de eerste hulp toch de grens over, maar ver onder het niveau van voor de oorlog.

Het Israëlische leger zei recent nog dat er "geen grens is aan de hoeveelheid hulpgoederen voor burgers in Gaza". Maar in de praktijk blokkeert Israël veel hulp. Voor de Egyptische grens staan vele honderden vrachtwagens vol met voedsel, water en medicijnen te wachten. Het Israëlische leger doet er lang over om de goederen stuk voor stuk te controleren, onder meer op wapens.

Bovendien weigert het leger geregeld goederen die nodig zijn in ziekenhuizen en tegen de verspreiding van ziektes door vervuild water. Het gaat met name om pijnstillers, zuurstofcilinders en waterfiltratiesystemen, blijkt uit onderzoek van CNN. Ook medicijnen tegen kanker, waterzuiveringstabletten en kraampakketten worden vaak geweigerd.

In het noorden van Gaza komt nog minder hulp binnen. Deze week nog werd een hulpkonvooi van het Wereldvoedselprogramma geweigerd bij een checkpoint. Toen er vorige week Palestijnen wachtten op meel, openden Israëlische militairen het vuur, volgens het leger omdat er voor militairen een dreigende situatie ontstond. Meer dan honderd mensen kwamen om het leven.

Het isoleren van een gebied en tegenhouden van voedsel en andere middelen om te overleven is in strijd met het oorlogsrecht. "Ook als er geen opzet in het spel zou zijn, is Israël in deze situatie verantwoordelijk voor het welzijn van de burgers", zegt Thea Hilhorst, hoogleraar Humanitaire Studies aan de Erasmus Universiteit. "Het is een optelsom van alle daden."

Er is geen excuus om een hele bevolking honger te laten lijden, zeggen deskundigen. "Ook niet als het om de vijandelijke bevolking gaat", zegt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht aan de Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie. "Een beperkte uitzondering geldt als er reden is te vrezen dat hulp vooral terechtkomt bij vijandige strijders, maar dat rechtvaardigt niet een volledige blokkade."

Of er ook sprake is van uithongering als oorlogswapen, is lastiger aan te tonen. Binnen het oorlogsrecht geldt daar een apart verbod op. "Daar zou ook sprake van kunnen zijn, maar daarvoor is belangrijker wat het motief is", zegt Zwanenburg.

Landbouwgrond verwoest

Volgens het oorlogsrecht mag ook de voedselvoorziening niet aangevallen worden, zoals warenhuizen en oogst op het veld. Maar die voedselvoorziening is deels verwoest. Sinds het begin van de oorlog zijn winkels en bakkerijen gebombardeerd. Vissers die in kleine bootjes de zee op gaan, lopen het risico beschoten te worden. Ook zijn bootjes verwoest.

Naar schatting is zo'n 40 procent van de landbouw vernield of onbruikbaar door gebrek aan water. Het gaat om akkers, kassen en boomgaarden. Op satellietbeelden is te zien dat grote stroken aan landbouwgrond veranderd zijn in modderige zandvlaktes.

Het uithongeren van een burgerbevolking is een van de oudste oorlogsmethodes. "De afgelopen eeuw kwamen veel meer mensen om door honger dan door kogels in conflicten", zegt Hilhorst. Ze wijst onder meer op conflictgebieden als Jemen en Sudan.

Hoewel honger als oorlogswapen veroordeeld is in de Veiligheidsraad, hebben landen maar weinig middelen om hier ook echt wat aan te doen. Bij een rechter is altijd pas achteraf aan te tonen of er een oorlogsmisdaad is begaan. In de praktijk is nog nooit iemand schuldig bevonden aan het inzetten van honger als oorlogswapen.

Internationale organisaties en landen roepen Israël al langer op meer hulpgoederen door te laten, maar dat heeft weinig uitgehaald. "Het naleven van het oorlogsrecht gaat om politieke wil, maar er kan wel druk uitgeoefend worden", zegt Zwanenburg. "Vanwege politieke redenen wordt het handelen van Israël niet veroordeeld."

Om de nood wat te verlichten droppen landen inmiddels voedselpakketten vanuit vliegtuigen, ook Nederland doet mee. Voor de Palestijnen maakt dat het verschil niet: er komt daardoor maar een fractie aan van de goederen op de vele vrachtwagens die voor de grens staan te wachten.

Voor zeevisser Saeed is het levensgevaarlijk om de zee op te gaan, maar de honger dwingt hem: