Een dag na de politieke aardverschuiving zijn de meeste politieke partijen bijeen om te praten over hoe nu verder. Na het vieren van overwinningen dan wel het likken van wonden, staan partijen voor de vraag wat de uitslag betekent en of ze willen en kunnen meedoen in een nieuw kabinet.
In een volle PVV-zaal, met een nieuwe fractie van 37 leden, is partijleider Wilders er helemaal klaar voor. "Gisteren hadden we feest, vandaag drinken we champagne, daarna gaan we keihard aan het werk. De Nederlander verdient het en het gaat gebeuren dat de PVV in een volgend kabinet komt", zegt Wilders.
Hij herhaalt dat hij wil samenwerken met andere partijen en zegt dat de tijd van verschillen zoeken nu voorbij is. "De kiezer heeft gesproken, de verhoudingen liggen vast."
VVD: nieuwe werkelijkheid
De VVD vindt dat het initiatief in de formatie moet liggen bij de PVV en NSC. Na overleg met haar fractie wijst partijleider Yesilgöz erop dat haar partij tien zetels heeft verloren en nu "niet in de lead" is. Ze wil eerst zien waar PVV en NSC mee komen.
Dinsdag zei Yesilgöz dat ze niet in een coalitie wil onder leiding van PVV-voorman Wilders. Vandaag zegt ze het "stap voor stap" te willen bekijken. Volgens haar is er nu een nieuwe werkelijkheid. Maar de partij neemt wel even de tijd om het te laten bezinken.
BBB-leider Van der Plas spreekt uit dat ze mee wil doen met Wilders. Ze wil "graag in een coalitie met de VVD, NSC en PVV, mits Geert een beetje meebeweegt". Ze wijst erop dat Wilders beloofd heeft milder te worden en dat het nu belangrijk is of hij dat "echt gaat doen". Want plannen als het verbieden van de Koran of een nexit zijn wat de BBB betreft "onuitvoerbaar en onhaalbaar".
NSC: fractie spreekt morgenochtend ook nog
Waar Omtzigt voor de verkiezingen afwijzend was over samenwerken met de PVV vanwege de standpunten over de islam en de rechtstaat benadrukte hij gisteravond dat "het land bestuurd moet worden".
Of dat betekent dat de partij met de PVV wil meeregeren werd vanmiddag niet duidelijk. "Als je twintig zetels hebt, dan kun je niet op dag één zeggen: we doen niet mee." Omtzigt zei voor de "verantwoordelijkheid te staan om een regering te vormen" maar ook dat het "niet de meeste makkelijke formatie wordt".
De kans bestaat dat de partij intern verdeeld is over regeren met de PVV. Omtzigt zei dat de fractie morgen verder praat en "aan de verkenner duidelijk zal maken waar zijn fractie staat".
SGP-leider Stoffer zegt dat het nu "eerst aan de grote partijen" is, maar sluit "geen enkele coalitie uit" . Stoffer noemt samenwerken met D66 "moeilijker dan met de PVV".
Partijen die niet met de PVV willen praten over een kabinet zijn onder meer GroenLinks-PvdA, D66, Partij voor de Dieren, Volt, Denk en de SP.
Ondanks winst en een tweede plek zijn er veel bedrukte gezichten te zien bij de gezamenlijke fractie van GroenLinks-PvdA. Volgens partijleider Timmermans laat de uitslag zien dat "heel veel mensen denken dat rechts de oplossing in handen heeft". Hij vindt het nu aan PVV-leider Wilders om te kijken hoe een kabinet te vormen. Timmermans wil niet met hem samenwerken. "Hij zet een hele religie buitenspel."
D66-leider Jetten werd "chagrijnig" wakker en spreekt van een "harde klap". Hij zegt dat D66 nu bescheidenheid past. PvdD-leider Ouwehand werd wakker met "pijn en gevoel van verdriet", Volt-leider Dassen spreekt van een zwaar gemoed, omdat winnaar PVV "lijnrecht staat tegenover alles waar wij voor staan".
Ook Denk vreest de komst van een kabinet onder leiding van de PVV en spreekt van 1 miljoen Nederlandse moslims die worden weggezet. "Daar is heel veel angst over."
Het CDA sluit deelname aan een nieuw kabinet niet helemaal uit. Maar het is eerst "nu echt aan partijen die hebben gewonnen", zegt partijleider Bontenbal.
Remkes niet bellen
De gesprekken over de formatie starten nog niet vandaag, zoals dat in het verleden gebeurde. Morgen zijn alle lijsttrekkers uitgenodigd door de voorzitter van de Tweede Kamer, Vera Bergkamp.
Het is de bedoeling dat er op voordracht van de PVV een verkenner wordt aangewezen, die gesprekken gaat voeren met alle partijen over de vraag welke coalitie ze willen en mogelijk achten. De nieuwe verkenner moet, zo sprak de Kamer eerder af, iemand met afstand tot de politiek zijn.
VVD-prominent Johan Remkes hoeven ze in elk geval voorlopig niet te bellen. Bij Sven op 1 zei Remkes vanmorgen dat het hem "niet goed denkbaar" lijkt dat hij morgen wordt aangesteld als verkenner in de kabinetsformatie. "Bel mij niet", is zijn boodschap, al zegt hij erbij dat hij wel altijd opneemt als de telefoon gaat.
Hij adviseert de lijsttrekkers ook om "een time-out van een paar dagen" te nemen, en de uitslag eerst eens goed door te laten dringen alvorens besluiten te nemen. De kans dat onder meer de NSC van Omtzigt, met toch een sleutelrol in wat nu komen gaat, die tijd gaat nemen lijkt groot.
