Steevast was de PVV een van de grootste partijen in de Tweede Kamer, maar nooit dé grootste. Tot nu, want Geert Wilders heeft alle verwachtingen overtroffen en dat is mede te danken aan zijn nieuwe constructievere opstelling. De komende tijd zal blijken of beoogde coalitiepartners zijn mildheid overtuigend vinden.
De afgelopen 10 jaar was de keiharde en onveranderlijke opstelling van Wilders op islam- en asielgebied het argument voor andere partijen om niet met hem te praten over een coalitie. Zijn 'minder Marokkanen-uitspraak' (en veroordeling voor groepsbelediging daarvoor) werden vaak aangevoerd, net als zijn anti-islam-plannen.
Inhoudelijk is de PVV op dat gebied niet of nauwelijks verschoven. De partij wil volgens het laatste verkiezingsprogramma een totale asielstop, een verbod op hoofddoeken in overheidsgebouwen en geen islamitische scholen, korans en moskeeën in Nederland.
Maar zijn toon heeft Wilders wel aangepast. "We vinden nog steeds wat we vinden", zei hij bij de presentatie van zijn programma in september. Maar "hier en daar, qua toon, zijn wat scherpe randjes eraf gehaald", voegde hij daaraan toe.
'Nederlander weer op 1'
Mede doordat de VVD met de nieuwe leider Dilan Yesilgöz de PVV niet meer op voorhand uitsloot, zag Wilders een kans met deze strategie. Hij hield de mildere bewoordingen de hele campagne vol en dat lijkt kiezers te hebben aangesproken.
Zo stelde de PVV-leider herhaaldelijk dat er belangrijkere zaken zijn dan het bestrijden van de islam. "We gaan niet praten over moskeeën, korans en islamitische scholen", benadrukte hij gisteren nog. Niet alle ballen op de strijd tegen de islam, maar wel alles op alles om "de Nederlander weer op 1" te zetten.
Asiel, gezondheidszorg en bestaanszekerheid noemde Wilders in de campagne steevast als topprioriteit. En hij benadrukte premier voor alle Nederlanders te willen worden. "Wat je geloof, je achtergrond, wat dat ook is." Vanmorgen, bij het eerste fractieoverleg, herhaalde hij die woorden nogmaals.
Geen kiezer uitsluiten
De campagne bracht de PVV een eclatante zege, en zoals het nu voorstaat is een coalitie over rechts met de VVD en NSC (eventueel met BBB, die veel Eerste Kamerzetels meebrengt) het meest voor de hand liggend. Op een aantal thema's lijken de verschillen overbrugbaar tussen de drie partijen, die volgens de prognose samen op 81 zetels uitkomen (en met BBB op 88).
Op voorhand sloten VVD en NSC Wilders niet uit, maar stonden ze ook niet te springen om samenwerking. Pieter Omtzigt maakte bij herhaling bezwaar tegen punten uit het PVV-programma die tegen "de klassieke grondrechten" ingaan.
Yesilgöz wilde in de campagne "geen kiezer uitsluiten", maar zag tegelijk een kabinet met de PVV "niet gebeuren" en zeker niet met Wilders als premier. "Dat ga ik niet doen", zei de VVD-leider deze week nog. En met 'ik' bedoelde ze haar partij.
Yesilgöz en Omtzigt reageerden gisteravond op de prognose:
Maar onder druk wordt alles vloeibaar en de uitslag die er nu ligt, geeft druk op de VVD en NSC. Zo'n grote groep kiezers is moeilijk te negeren, zal daar de gedachte zijn. En dus zie je bij de VVD een kentering: de uitspraak dat de VVD niet in een kabinet stapt onder premier Wilders wilde Yesilgöz gisteren niet meer herhalen. Ze wacht af waar de PVV mee komt. "Het is nu aan Wilders."
Omtzigt benadrukte gisteravond na de prognose dat het land bestuurd moet worden. "Wij zijn beschikbaar om dit vertrouwen om te zetten in daden." De NSC-leider zei wel dat het "niet eenvoudig" zou worden "met dit verkiezingsresultaat". Net als Wilders had hij het over "over de schaduw heen stappen".
En de PVV-leider zelf kwam de rechtstatelijke bezwaren van Omtzigt tegemoet door te stellen dat hij alleen "binnen de kaders van de wet en ook de Grondwet" voorstellen zal doen. "Ik zal mezelf redelijk opstellen, ondanks die prachtige overwinning."
"Ons verhaal van de Nederlander op 1 heeft mensen aangesproken", zei Wilders gisteravond:
Wilders riep de andere partijen direct op om te zoeken naar overeenkomsten, en die zijn best te vinden. Bijvoorbeeld op de onderwerpen migratie, stikstof, kernenergie en wonen liggen er ogenschijnlijk kansen om eruit te komen.
Voor andere thema's ligt het ingewikkelder. Op onder meer Europa, klimaatbeleid en de steun aan Oekraïne liggen vooral de PVV en VVD ver uit elkaar. Het is de komende tijd aan de grote winnaar Wilders om hier chocola van te maken en om de anderen te overtuigen met hem in zee te gaan.
"Samenwerken doen we graag. We gaan laten zien dat we het kunnen", benadrukte hij vandaag aan het begin van de feestelijke fractievergadering. "Aan ons als PVV'ers zal het niet liggen."
