De zwevende kiezer, strategisch stemmen en twijfelen tot in het stemhokje: ook deze Tweede Kamerverkiezingen zijn er weer veel mensen die kort voor de verkiezingsdag niet weten bij welke partij ze het bolletje rood moeten inkleuren. Volgens I&O Research weet 75 procent van de kiezers het nog niet zeker. Die onzekerheid kan een flinke invloed hebben op de verkiezingsuitslag.
Op basis van de peilingen is inmiddels duidelijk dat vier partijen de meeste kans maken op de winst: VVD, NSC, GroenLinks-PvdA en PVV. Als woensdagavond de exitpolls worden bekendgemaakt, kan er nog veel zijn veranderd. Zo kwam D66 een week voor de verkiezingen van 2021 in de peilingen uit op 14 tot 16 zetels, maar kregen de Democraten er uiteindelijk 24. De twijfelende kiezer kan dus het verschil maken.
Steeds meer partijen overwogen
Uit onderzoek van I&O Research komt naar voren dat 61 procent van de mensen een voorkeurspartij heeft, maar ook andere partijen overweegt. 14 procent heeft nog helemaal geen voorkeur en zweeft nog helemaal. Die cijfers zijn vergelijkbaar met de periode in aanloop naar de vorige Kamerverkiezingen.
Volgens hoogleraar politicologie Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam overwegen kiezers tegenwoordig steeds meer partijen, waardoor ze langer zweven en steeds later besluiten op welke partij ze definitief stemmen. Al wil hij eigenlijk niet spreken van zwevende kiezers, maar eerder van kieskeurige kiezers.
"Het hangt ook samen met wat de grote thema's zijn en de verschillen daarbij tussen de partijen. In deze campagne is dat sinds een paar dagen rap duidelijker aan het worden."
Overigens geldt volgens Van der Meer dat kiezers doorgaans niet door het hele politieke landschap heen zweven. "De meesten blijven trouw aan hun eigen waarden. Maar daar kunnen alsnog meerdere partijen bij horen. Stel dat je centrumrechts bent, dan kun je bijvoorbeeld twijfelen tussen CDA en VVD. En verder naar rechts liggen PVV, JA21, FvD en BVNL dichter bij elkaar."
Veel zwevende kiezers vullen massaal kieswijzers in. In deze video duikt NOS op 3 in de wereld achter de kieshulpen:
Een van de dingen die het verschil maakt, is dat er elke verkiezingen weer een nieuwe generatie stemmers bij komt. De groep mensen bij wie het vanzelfsprekend was dat ze naar één of twee partijen neigden, wordt steeds kleiner. Van der Meer: "In de jaren 60 waren er verkiezingen die je misschien eerder volkstellingen zou kunnen noemen. Toen kon je met behoorlijke zekerheid aangeven welke partij mensen zouden kiezen, op basis van twee kenmerken: klasse en religie. Nu is de kiezer veel meer echt gaan kiezen."
Dat ziet ook I&O: 30 procent van de kiezers met een stemvoorkeur is zeker van zijn of haar stem. De meeste zekere stemmen zitten bij SGP, FvD, VVD en Denk. De meeste mensen overwegen om op nieuwkomer NSC te stemmen: 14 procent van de kiezers. Die partij kan vooral kiezers weghalen bij BBB, CDA en PVV. Andersom twijfelt ruim een kwart van de mensen die nu NSC zou kiezen om op BBB te stemmen.
Ook in progressieve hoek wordt er nog volop getwijfeld tussen bijvoorbeeld D66, GroenLinks-PvdA, Volt en Partij voor de Dieren. Vooral GL-PvdA kan daar baat bij hebben als het gaat om de strategische stem. Bijna vier op de tien zegt een strategische stem te willen uitbrengen op die partij. In de rechtse hoek zijn er stemmers van FvD, BVNL en JA21 die PVV kiezen in de hoop dat de partij van Geert Wilders toch de grootste wordt.
Meer duidelijkheid van partijen
Hoogleraar Van der Meer zegt dat het zou helpen als partijen duidelijker maken wat de echte keuzes zijn die op tafel liggen. "Kiezers geven in onderzoeken aan dat ze steeds meer moeite hebben om de verschillen helder te zien. Het is aan de partijen om eerder duidelijkheid te verschaffen, hun eigen standpunten beter uit te dragen en te zeggen welke coalitie ze na de verkiezingen willen."
Het onderzoek van I&O onderstreept die onduidelijkheid: veel kiezers weten niet welke partijen de beste oplossingen hebben voor de problemen die zij belangrijk vinden. Zo vindt ruim de helft van de mensen de woningmarkt een belangrijk verkiezingsthema. Tegelijkertijd vindt maar een fractie daarvan dat zijn voorkeurspartij de beste oplossingen of ideeën heeft.
In de serie De Peilers trekken we in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen met ons mobiele stemhokje door heel Nederland. In deze aflevering strijken we neer in het Forum in Groningen om het te hebben over het verkiezingsthema wonen:
"Kiezen is een proces", benadrukt de politicoloog. "Van tevoren weet je een aantal standpunten die je belangrijk vindt, maar je moet informatie hebben. Het is net alsof je een telefoon koopt: je weet grofweg wat voor toestel je wil, maar je gaat dan op onderzoek uit om het precieze model te kiezen. Kiezers weten wat ze belangrijk vinden, maar niet altijd welke partij daarbij past."
