Pieter Omtzigt gaat voor de verkiezingen echt niet zeggen wie er premier zal worden als NSC de grootste wordt. GroenLinks-PvdA hoopt nog steeds de grootste te worden, door ruwweg vijf zetels weg te halen bij andere partijen op links en nog eens vijf uit het 'midden'. BBB denkt net als in maart de peilingen te kunnen verslaan. En Geert Wilders moet zijn mildere toon in ieder geval nog een paar dagen volhouden. Het zijn dingen die je oppikt als je nu spreekt met mensen dicht bij de lijsttrekkers.
Achter elke lijsttrekker staat een campagneteam, bij de ene partij wat groter en professioneler dan bij de andere. Bij al die teams loopt de temperatuur nu maximaal op. Al het voorwerk is gedaan, nu komt het aan op de vaak allesbeslissende laatste campagnedagen.
Praten over je eigen campagne is eigenlijk not done: over strategie praat je niet. Maar als je nu een rondje maakt langs belangrijke partijen, merk je dat de regel vooral wordt gekoesterd bij de partijen waar de campagne geheel naar wens verloopt.
Yesilgöz kijkt vooruit
In deze campagne zit bijvoorbeeld de VVD in die positie. De bal doet het werk, anderen mogen commentaar leveren. Lijsttrekker Yesilgöz presteert eigenlijk boven verwachting in deze campagne. Ze kijkt vooruit. Achteruit kijken, naar de Rutte-jaren, heeft toch geen zin, zegt ze voortdurend.
Gisteravond bij SBS lanceerde ze de oneliner, doelend op haar politieke tegenstanders: "Hier staat 75 jaar politieke ervaring om me heen, mij niet de schuld geven." De strategie lijkt te werken: de VVD doet gewoon weer mee om de grootste partij te worden. In de laatste dagen moet Yesilgöz vooral scherp, vrolijk en alert blijven.
De VVD-campagne draait op volle toeren en verrassende acties zullen we niet gaan zien; geen fouten maken is het belangrijkst. En dan maar hopen dat kiezers die nog twijfelen tussen bijvoorbeeld VVD en NSC uiteindelijk VVD stemmen, omdat ze Yesilgöz een zekerdere keus vinden dan Omtzigt.
NSC lijkt de hele campagne al weinig fout te kunnen doen bij kiezers die het 'anders' willen. Omtzigt wil het graag over de inhoud hebben, maar ook bij hem speelt strategie een rol. Doordat er nog veel niet bekend was over zijn partij, lukte het hem moeiteloos de aandacht van de media vast te houden.
Elk besluit van Omtzigt doet er ook toe, omdat nu al vaststaat dat hij na de verkiezingen een sleutelrol zal spelen. Yesilgöz en GL-PvdA-lijsttrekker Timmermans zullen, als ze premier willen worden, altijd Omtzigt nodig hebben om hun plannen aan een meerderheid (of in de buurt daarvan) te helpen.
Samenwerken met GroenLinks-PvdA moeilijk
Omtzigt maakte deze week duidelijk dat het wat hem betreft heel moeilijk gaat worden om met GroenLinks-PvdA samen te gaan werken. Je kan verwachten dat hij in de laatste dagen juist weer de VVD gaat aanvallen: "Hoe kan het dat die partij, na alles wat er de laatste jaren gebeurd is, nu met alles weg lijkt te komen?"
Het is een logische aanval vanuit NSC, in de hoop in de laatste dagen ook de VVD achter zich te laten. Het campagneteam bij NSC is wel beduidend kleiner dan bij andere partijen. Andere partijen hopen dat daardoor de kans op een foutje van Omtzigt in de slotfase toeneemt.
Timmermans wil waarschuwen voor rechts kabinet
Bij GroenLinks-PvdA is het gevoel dat het gisteravond bij het SBS-debat een zware avond was. Timmermans stond in zijn eentje tegen drie rechtse(re) partijen en dan stonden ook het publiek en de presentator niet echt aan zijn kant.
Zo viel Wilders (PVV) Timmermans aan op het feit dat hij wachtgeld ontvangt van de Europese Commissie:
Nadat GL-PvdA Omtzigt aan het begin van de campagne tegen de borst had gedrukt, in de hoop dat hij naar links zou trekken, is die strategie nu overboord gegooid. Omtzigt kijkt liever naar rechts en dat maakt de campagnestrategie van GroenLinks-PvdA eigenlijk alleen maar eenvoudiger: waarschuwen voor een (kneiter)rechts kabinet! Als je dat wil voorkomen, moet je bij Timmermans zijn.
Daarvoor hebben ze stemmen nodig van links en ook uit het midden. Daarbij willen ze wel Omtzigt 'heel laten', want ze weten dat als Timmermans premier wil worden, hij altijd NSC nodig zal hebben. De druk bij GroenLinks-PvdA is groot, het samenwerkingsproject is snel uit de grond gestampt in de hoop dat links een belangrijke rol kan gaan spelen in het landsbestuur. Als ze er niet in slagen de grootste te worden, zullen ze weer in de oppositie belanden, is de overtuiging.
Bij de PVV hebben ze een maar een klein groepje mensen met wie Wilders spart over de strategie in de campagne. Sinds de VVD de partij niet langer uitsluit om mee samen te werken, heeft Wilders eigenlijk de wind mee, met een campagne waarin hij zichzelf presenteert als een soort nieuwe, redelijke Wilders.
De PVV is voor de pers een gesloten bolwerk, een enkele PVV'er heeft zich weleens hardop afgevraagd of het Wilders zal lukken zijn 'milde' toon in de belangrijke slotdebatten vol te houden. Daarnaast zal het voor de PVV zeker tot woensdagavond laat spannend blijven wat het resultaat wordt, want ze zijn in het verleden met regelmaat te hoog of te laag gepeild.
Er kan nog veel veranderen
Ook bij andere partijen zitten campagnestrategen in spanning. In de laatste dagen voor de verkiezingen kan er nog veel veranderen. Zeker nu hebben veel kiezers nog geen keuze gemaakt.
Bij partijen als D66, SP, Partij voor de Dieren en Volt leven ze een beetje tussen hoop en vrees. Ze hebben er baat bij als Timmermans de grootste wordt, maar tegelijkertijd zijn ze bang dat GroenLinks-PvdA ze verder leeg zal eten.
Mocht Timmermans afhaken in de race om de grootste te worden, dan hopen ze dat kiezers niet strategisch kiezen en gewoon uit overtuiging bij Jetten, Marijnissen, Ouwehand of Dassen terechtkomen.
Het CDA heeft zich ondertussen neergelegd bij het feit dat ze een bijrol vervullen. Lijsttrekker Bontenbal heeft wel de gunfactor, zien ze. Zijn naamsbekendheid neemt ook toe, maar ja, hij is van het CDA.
Forum voor Democratie voert, los van alle andere partijen, op geheel eigen wijze campagne. Vooral op sociale media, vooral gericht op jongeren.
En dan zijn er ook nog partijen die vechten voor hun voortbestaan in de Tweede Kamer. Denk aan JA21, Bij1, 50Plus en BVNL (Van Haga). Voor hen is het deze campagne lastig om een rol van betekenis te spelen. Dat zal de laatste dagen zeker niet anders worden.
