Een jaar sancties: hoe kan het dat de Russische economie vooralsnog standhoudt?

• 

  Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

Sinds president Poetin zijn zogenaamde "speciale militaire operatie" in Oekraïne begon, is Rusland een van de zwaarst door sancties getroffen landen ter wereld. Gisteren nog bereikten de EU-lidstaten een akkoord over een tiende sanctiepakket.

Veel economen voorspelden een complete instorting van de Russische economie. De productie zou tot stilstand komen, vanwege het verbod op het kopen van Russische goederen. Er zou een grote bankcrisis zijn, en de olie- en gasinkomsten zouden verdampen. Ook verwachtte men in het Westen grootschalig protest en onrust onder de Russische bevolking.

Veel van deze voorspellingen zijn nu, een jaar later, vooralsnog niet uitgekomen. Natalja Zoebarevitsj, een 68-jarige hoogleraar economie aan de staatsuniversiteit van Moskou, legt uit hoe dit kan.

"We hebben ons allemaal vergist", zegt Zoebarevitsj. Ook zij voorspelde de teloorgang van de Russische economie. "Het was voor het eerst dat Rusland zulke grootschalige sancties opgelegd kreeg, en niemand wist hoe de economie en het bedrijfsleven zich zouden aanpassen. We waren niet optimistisch."

Maar ze noemt het bij nader inzien een illusie om te denken dat sancties de gehele Russische economie zouden kunnen verwoesten. "Rusland is een groot land, met een enorme hoeveelheid grondstoffen. De wereld is groot, en er zijn altijd alternatieven." Ook kunnen sancties volgens haar nooit een politiek regime veranderen.

Zoebarevitsj legt uit dat de Russische economie zich al sinds 2014 probeert los te maken van het Westen. Toen kreeg het land sancties opgelegd na de annexatie van de Krim. Om zich daartegen te weren, verving Rusland veel westerse producten door binnenlandse producten, of liet het goederen importeren uit andere, niet-westerse landen. Ook heeft Rusland al sinds 2014 geen toegang meer tot zijn buitenlandse tegoeden. "Rusland had dus al ervaring, en was voorbereid op hardere sancties."

Volgens Zoebarevitsj is het naïef van het Westen om grote gevolgen te verwachten, omdat de sancties zo geleidelijk werden ingevoerd. De sancties die Rusland het hardst treffen zijn volgens haar veel te laat opgelegd om het beoogde effect te bereiken. "Pas in december begonnen jullie met de olieboycot. Dat gaf het Russische bedrijfsleven veel tijd om zich goed voor te bereiden, alle risico's in te calculeren en zich op andere afzetmarkten te richten."

In het straatbeeld is wel een en ander veranderd. Westerse winkels zijn nog steeds grotendeels gesloten, er hangen bordjes met teksten als "wegens technische omstandigheden zijn we tijdelijk dicht". Sommige ketens zijn inmiddels vervangen door Russische varianten. Zo is McDonald's 'Lekker, punt uit' geworden en is Starbucks vervangen door Stars Coffee.

Veel producten en goederen zijn, in tegenstelling tot de verwachting, nog gewoon te krijgen. De meeste sancties worden inmiddels omzeild door parallel-import. Bijna alles komt nu het land binnen via China, Turkije, Dubai, Armenië en Kazachstan.

"Dat heet zakendoen. Als mensen geld willen verdienen, en hiermee kunnen ze héél veel geld verdienen, dan vinden ze altijd manieren", aldus Zoebarevitsj.

Somber vooruitzicht

Hoewel de meeste economen verwachten dat het nog drie tot vier jaar kan duren voor de schatkist in Rusland zo leeg is dat het grote gevolgen heeft, worden ook de komende jaren volgens Zoebarevitsj zwaar. Hoe dan ook komen er jaren van stagnatie en langzame achteruitgang aan, zegt ze.

"Sinds de mobilisatie zijn een half miljoen mensen vertrokken. Dat is een enorm verlies aan menselijk kapitaal. Sommige van hen keren terug, maar hoeveel?" De grootste problemen voorziet ze voor de federale begroting. "Het verlies aan inkomsten uit olie en gas zal zeker pijn doen. Het begrotingstekort wordt groter. De staat geeft veel meer uit aan het leger en defensie, en dat gaat ten koste van bijvoorbeeld onderwijs of de gezondheidszorg."

Op de vraag waarom Russen niet, zoals werd verwacht in het Westen, massaal protesteren tegen de sancties, reageert ze geïrriteerd. "Ik word zo moe van die vraag. Ga zelf maar eens de straat op. Worden jullie in het Westen ook direct gearresteerd of neergeknuppeld door de politie als je protesteert? Ik denk het niet."

Overleven

Niet alleen de staatsrepressie speelt een grote rol, maar ook het fatalisme van de Russische inwoners, en hun vermogen om zich aan te passen. De verwachting is dat de Russische inkomens de komende jaren met 3 procent zullen dalen. "Dat is niet veel. En niemand gaat er dood aan. Russen zijn gewend dat hun inkomen daalt tijdens crises. Ze leggen zich erbij neer, dat zullen ze doen tot het einde."

We moeten niet vergeten dat bijna een kwart van de Russische bevolking arm is, of tegen de armoedegrens aan leeft, zegt ze. En veel Russen gaan ook nog eens gebukt onder zware druk van hun hoge leningen. Maar een moment waarop ze er genoeg van hebben ziet Zoebarevitsj niet: "Het grootste deel van Rusland probeert simpelweg te overleven. We herinneren ons nog goed wat een repressieve staat kan doen. Die angst wordt van generatie op generatie doorgegeven. In een land waar de repressie alleen maar toeneemt zijn geen rode lijnen meer."