Charles 'erft' Gemenebest: hoe zal hij omgaan met Britse koloniale verleden?

• Maartje Geels

  redacteur Online

Toen de 25-jarige Elizabeth in 1953 de troon besteeg, rustte op haar hoofd de loodzware staatskroon en lag in haar hand de koninklijke scepter. De twee items, deel van de Britse kroonjuwelen, staan na haar dood weer in de belangstelling.

De koninklijke accessoires zijn namelijk versierd met diamanten afkomstig van de Cullinan. Deze grootste ongeslepen diamant ter wereld werd begin vorige eeuw gevonden in Zuid-Afrika, toen een Britse kolonie.

"De steen werd in 1905 uit Zuid-Afrika gestolen en is nu 400 miljoen waard. Daar zouden bijna 75.000 Zuid-Afrikanen een jaar van naar school kunnen", aldus een tweet gisteravond. Het bericht werd tienduizenden keren gedeeld.

Elizabeth erfde een imperium dat aan het afbrokkelen was. Restanten ervan vormen het Gemenebest van Naties (het voormalige Brits Gemenebest). De 56 landen zijn bijna allemaal voormalige koloniën.

Elizabeth zag het als haar levenswerk de Commonwealth bij elkaar te houden. Maar de dekolonisatie viel niet te stoppen: alle Afrikaanse landen werden tijdens haar koningschap onafhankelijk.

Het belang dat zij hechtte aan het Gemenebest, was een overlevering van haar vader, zegt oud-correspondent Hieke Jippes. "Het Gemenebest is een restje British Empire. Zij erfde het van haar vader, aan wie het heel dierbaar was. Hij zag het als familie van naties, die weliswaar afscheid hadden genomen van hun gezagsverhouding met Engeland, maar eraan hechtten als aan een soort moederland."

"We zijn allemaal met haar opgegroeid", reageren inwoners van landen binnen het Gemenebest:

Elizabeth werd gezien als een belangrijke factor die het Gemenebest bij elkaar hield. De vraag is of Charles dit ook zal kunnen. Jippes denkt van wel.

"Het was een grote wens van Elizabeth dat Charles het voorzitterschap van de Commonwealth over zou nemen." De naties gingen daarmee akkoord onder het uitdrukkelijke voorbehoud dat het geen erfelijke functie zou worden.

Volgens Jippes betekent dit niet dat Charles geliefd is bij de lidstaten. "Om de koningin te behagen, zijn ze ermee akkoord gegaan. Sommigen verwijten hem dat hij zich er nooit echt mee heeft bemoeid. Caraïbische en Afrikaanse landen voelden dat hij meer aangetrokken werd door de Arabische landen. Men vond dat Charles hen met minachting behandelde."

Imperialisme

Het voorbije etmaal was er ook aandacht voor de impact van Groot-Brittannië op de wereld. "Achter het Britse imperialisme gaat een geschiedenis van geweld schuil", schreef de Amerikaanse geschiedenisprofessor Maya Jasanoff (Harvard University) in The New York Times.

Jasanoff wijst onder meer naar Kenia, waar de onafhankelijkheidsbeweging in de jaren 50 hardhandig de kop in werd gedrukt. Engeland maakte zich schuldig aan de marteling van duizenden Kenianen. En in Cyprus martelden Britse troepen Cypriotische burgers die de wapens oppakten om de Britten te verdrijven.

"We zullen waarschijnlijk nooit weten wat de koningin geweten heeft van de misdaden die in haar naam zijn begaan", schrijft Jasanoff. "Maar we moeten haar tijdperk niet romantiseren".

Hoe verder onder Charles?

De voorbije jaren nam de druk op Londen toe om de gewelddadige kant van de geschiedenis te erkennen. In 2013 werden gemartelde rebellen in toenmalig Brits Kenia gecompenseerd, in 2019 volgde Cyprus.

In reactie op de dood van Elizabeth brachten Afrikaanse, Caribische en Aziatische staatshoofden hun condoleances over. Maar online gingen ook berichten over inwoners van voormalige koloniën die feestvierden.

Hoe Charles zich tot de koloniale geschiedenis van het VK zal verhouden, is de vraag. In juni gaf hij al een voorzet. "De wortels van onze hedendaagse samenwerking gaan terug tot de meest pijnlijke periode van onze geschiedenis", zei hij in een toespraak voor het Gemenebest.

"Het lijden van zovelen gaat mij aan het hart", vervolgde hij. "Nog altijd probeer ik mijn persoonlijke kennis van de voortdurende impact van slavernij te verbreden."

'Verzoenend gebaar'

Sceptici zullen er een poging tot zelfbehoud in zien. "Maar Charles heeft een verzoenend gebaar geprobeerd te maken", stelt Jippes. "In het licht van de wereldwijde discussie over slavernij zal hij dingen anders moeten doen. Hij lijkt bereid dat gesprek aan te gaan".

De nalatenschap van het Britse imperialisme stond nog niet op de agenda van de Gemenebest. Daar komt onder Charles wellicht verandering in, suggereerde hij eerder zelf. "Als we een gemeenschappelijke toekomst tegemoet willen gaan, moeten we manieren vinden om ons verleden te erkennen. Voor dat gesprek is de tijd nu rijp".