Het overgrote deel van de Britten heeft nooit een ander staatshoofd meegemaakt dan koningin Elizabeth, die vandaag, 96 jaar oud, overleed. Elizabeth II zat 70 jaar en 214 dagen op de troon. In de Europese geschiedenis was alleen de Franse 'zonnekoning' Lodewijk XIV langer staatshoofd, 72 jaar, maar die werd koning toen hij een kleuter was en zijn taken werden de eerste jaren waargenomen door zijn moeder, die optrad als regentes.
Elizabeth werd koningin toen Winston Churchill premier was. Daarna maakte ze veertien andere prime ministers mee, onder wie kleurrijke figuren als Margareth Thatcher, Tony Blair en Boris Johnson, de auteur van een biografie over haar eerste premier in wiens voetsporen hij hoopte te treden. Als laatste beëdigde ze afgelopen dinsdag haar naamgenoot Liz (Elizabeth) Truss, net als Johnson een Conservatief die een voorganger als voorbeeld had, in haar geval Thatcher.
Elizabeth had niet alleen vijftien prime ministers, ze ontving in Buckingham Palace ook sterk uiteenlopende wereldleiders, van de Amerikaanse presidenten Eisenhower en Kennedy tot hun opvolgers Trump en Biden. Wie ze ook ontmoette of sprak, ze bleef altijd in haar rol. Plichtsgetrouw toonde ze een stoïcijnse welwillendheid en neutraliteit.
Toen Elizabeth Alexandra Mary op 21 april 1926 werd geboren, leek een toekomst als staatshoofd voor haar niet in het verschiet te liggen. Haar grootvader Georg V was koning en haar vader kwam als tweede zoon niet als eerste in aanmerking voor de troon. Bovendien was Elizabeth een meisje: als ze een broer zou krijgen, zou die voorgaan.
In 1936 werd haar oom Edward koning. Nog hetzelfde jaar ontstond een crisis doordat Edward wilde trouwen met de Amerikaanse Wallis Simpson, een vrouw die al eens gescheiden was en op het punt stond ook te scheiden van haar tweede echtgenoot. Voor het Britse establishment was dat onaanvaardbaar.
Gesteld voor de keus tussen de troon en de liefde, koos Edward voor de liefde, iets wat Elizabeth hem altijd kwalijk zou blijven nemen. Omdat hij geen zoon had, werd zijn jongere broer koning George VI. En omdat George ook nog geen zoon had (en ook niet zou krijgen) werd de 10-jarige Elizabeth als oudste dochter troonopvolger.
Britse waarden
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd overwogen Elizabeth en haar zus Margaret naar Canada te brengen, maar hun moeder vond dat zij en de kinderen bij de koning moesten blijven.
Net als in Nederland werd het koningshuis in de oorlogsjaren ongekend populair. De koning en zijn vrouw kwamen symbool te staan voor het verzet tegen de Duitse agressie en voor Britse deugden als fatsoen en zelfbeheersing. Later straalde dit ook af op Elizabeth, die deze deugden als geen ander leek te belichamen.
In 1947 trouwde ze met Philip Mountbatten. De Grieks-Deense prins was verre familie van haar: beiden waren achterachterkleinkind van koningin Victoria. Het was een huwelijk uit liefde, iets wat onder gekroonde hoofden en hun families niet per se voor de hand lag. Ondanks spanningen in de eerste jaren van Elizabeths koningschap pakte het goed uit. Philip bleef altijd een belangrijke adviseur van zijn vrouw.
Ik weet dat mijn volkeren, wijd en zijd verspreid over elke continent en elke oceaan in de wereld, mij eensgezind zullen steunen.
In 1952 stierf haar vader, 56 jaar oud, en werd de 25-jarige Elizabeth koningin. Er volgde een kroning vol pracht en praal waarbij Elizabeth beloofde haar leven te wijden aan de dienst aan haar onderdanen, waar ook ter wereld.
Koningin van vijftien landen
In de jaren daarna kalfde het Britse wereldrijk snel af. Al vóór Elizabeth koningin werd, waren India, Pakistan, Irak en Egypte onafhankelijk geworden. In de jaren 50 en 60 volgden de vele Britse kolonies in Afrika, de laatste kolonies in Azië en de meeste kolonies in het Caribisch gebied.
Kolonies in de Stille Oceaan, zoals Fiji en Tonga, werden eveneens onafhankelijk. En in 1997 werd de kroonkolonie Hongkong afgestaan aan China.
Wel bleef Elizabeth staatshoofd van Canada, Australië en Nieuw-Zeeland en twaalf kleinere landen van het Gemenebest, zoals Jamaica, de Bahamas en de Solomon-eilanden.
Apartheid
Bij haar aantreden was ze ook staatshoofd van Zuid-Afrika, maar onder de apartheid werden de banden tussen Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk verbroken: in 1961 werd Zuid-Afrika een republiek. Het scheelde weinig of Australië was in 1999 gevolgd. In dat jaar werd een referendum gehouden over een voorstel van Australië een republiek te maken, maar 55 procent van de kiezers stemde tegen.
Elizabeth maakte zich sterk voor een goede band met de voormalige koloniën. Ze maakte veel wereldreizen om het contact met de overgebleven delen van het koninkrijk en het nieuwe Gemenebest van Naties te onderhouden.
Als koningin was ze ook Hoogste Bestuurder van de Anglicaanse staatskerk, en ook dat nam ze zeer serieus. Toen ze Kerstmis 2016 wegens een verkoudheid de kerstdienst niet bijwoonde, leidde dat tot bezorgdheid, want ze bleef nooit weg bij een belangrijke kerkdienst.
Goed bewaard geheim
Over staatszaken of politieke aangelegenheden sprak ze zich publiekelijk nooit uit, zoals een constitutioneel monarch betaamt. Achter de schermen mag ze dan invloed hebben uitgeoefend, in al die decennia liet ze nooit blijken wat ze dacht.
Zo bleef het een goed bewaard geheim wat ze vond van de toetreding van het Verenigd Koninkrijk tot de Europese Economische Gemeenschap (de voorloper van de EU) in 1973, of van de Brexit, 47 jaar later.
In de televisieserie The Crown bekritiseert ze premier Thatcher over haar harde neoliberale beleid, maar het is niet bekend of ze dat in werkelijkheid ook heeft gedaan.
Annus horribilis
Een grote uitdaging voor Elizabeth en Philip was dat zij de eerste bewoners van Buckinham Palace waren die te maken kregen met opdringerige massamedia. Zelf wist ze haar gevoelens verborgen te houden, maar haar vier kinderen Charles, Anne, Andrew en Edward bleken gewone stervelingen met alle tekortkomingen die daarbij pasten. Dat maakte het koningshuis het onderwerp van een nooit eindigende soap.
Die bereikte een hoogtepunt in 1992, toen drie van haar kinderen, onder wie kroonprins Charles, besloten hun partner te verlaten. Toen ook nog een groot deel van Windsor Castle afbrandde, zei Elizabeth in haar kerstboodschap dat 1992 een annus horribilis was geweest, een verschrikkelijk jaar. "Ik kijk niet met onverdeeld genoegen terug op 1992", zei ze met een typisch Brits gevoel voor understatement.
In 1997 werd de koningin zelf mikpunt van de media. Toen de razend populaire prinses Diana, de voormalige echtgenote van prins Charles, in de zomer van 1997 verongelukte, werd Elizabeth verweten dat ze kil reageerde, omdat ze dagenlang op Balmoral, haar kasteel in Schotland, bleef.
Later werd duidelijk dat ze dat deed om haar kleinzoons, de kinderen van Charles en Diana te troosten, maar op dat moment leek het alsof ze het verdriet om Diana niet begreep. Het maakte dat haar populariteit tot een dieptepunt zonk.
Een lang leven kent gewoon veel mijlpalen - het mijne niet uitgezonderd.
Bij het overlijden in 2002 van haar zuster Margaret en haar moeder, the Queen Mum, bleek Elizabeth toch weer geliefd. Haar gouden jubileum werd datzelfde jaar een groot volksfeest.
In 2010 werd haar eerste achterkleinkind geboren, Savannah, kleindochter van prinses Anne. In 2012 vierde ze haar diamanten jubileum als vorstin en in 2013 werd haar achterkleinkind George geboren, de zoon van prins William en zijn vrouw Kate. In 2015 haalde ze koningin Victoria in als langstzittende Britse vorst ooit, met 63 jaar, zeven maanden en twee dagen op de troon.
Zelf reageerde Elizabeth flegmatisch als altijd: "Velen waren zo vriendelijk het belang van deze dag op te merken, maar het was nooit iets dat ik bewust heb nagestreefd. Een lang leven kent gewoon veel mijlpalen - het mijne niet uitgezonderd."
Kwetsbare figuur
Het Britse koningshuis kreeg nog meer glans door de jubilea, de feestjes en de vertederende foto's van de nieuwe generatie. Ook smulden kijkers van de Netflixserie The Crown, waarin Elizabeths lange leven centraal staat en waarin een uitgesproken sympathiek beeld van haar wordt gegeven.
In de serie, gebaseerd op de biografie van de Amerikaanse schrijfster Sally Bedell Smith, wordt ook getoond dat de ware passies van de koningin de paardensport en de jacht waren. Ze wordt neergezet als een stoere vrouw die met gemak een jeep over ruw terrein rijdt en met laarzen door de modder baggert. In het ruige landschap vond ze de vrijheid die haar in haar publieke leven niet was gegund.
In The Crown en de biografie van Bedell Smith wordt prins Philip afgeschilderd als haar levenslange steun en toeverlaat. Op 9 april 2021 overleed hij, in het 74ste jaar van hun huwelijk. Bij de uitvaartplechtigheid in de Sint-George-kapel van Windsor Castle zat de koningin vanwege de coronamaatregelen alleen, een kleine, kwetsbare figuur.
Onverminderd populair
Een half jaar later zou ze een bezoek brengen aan Noord-Ierland, maar dat ging op het laatste moment niet door. Later bleek dat ze een nacht in het ziekenhuis had doorgebracht, een zeldzame gebeurtenis voor de altijd zo kerngezonde queen.
Op 6 februari 2022 zat ze precies 70 jaar op de troon. Het platina jubileum werd in het eerste weekend van juni groots gevierd, en de broze koningin liet zich daar zelf ook nog even bij zien. Uit peilingen bleek dat ze onverminderd populair was. Misschien juist doordat ze altijd een onbeschreven blad was gebleven, konden al haar onderdanen van haar houden - alle Britten konden hun eigen beeld van The Queen hebben.
Haar laatste officiële daad was de beëdiging van premier Truss. Bij die gelegenheid leek ze opvallend klein en kwetsbaar. Haar handen waren paars: een teken van de naderende dood. Toch stond ze rechtop en lachte ze, het was dan ook moeilijk voorstelbaar dat ze nog geen twee dagen later zou overlijden.
