Nog nooit was er zo'n lage opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen. Iets meer dan 50 procent van de stemgerechtigden ging naar de stembus. In 2018 was het opkomstpercentage nog 54,5 procent. Minister Bruins Slot heeft een onderzoek aangekondigd naar de laagste opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen ooit, maar op basis van gegevens van opinieonderzoek door Ipsos zijn een aantal vragen over de lage opkomst al te beantwoorden.
Zo heeft een groot deel van de mensen die niet gingen stemmen dit al langer geleden besloten (23 procent). Een flink aandeel van de niet-stemmers doet dit nooit (38 procent). Een derde van de niet-stemmers besloot in de afgelopen anderhalve week de verkiezingen aan zich voorbij te laten gaan.
Vooral in grote steden zijn mensen minder vaak naar de stembus gegaan. Zo was de opkomst in Rotterdam 39 procent, tegen bijna 50 procent vier jaar geleden. Ook in Almere kwam nog geen 40 procent van de kiezers opdagen.
Als belangrijkste reden om niet te stemmen wordt aangegeven dat ze niet zeker zijn van op welke partij ze moeten stemmen (32 procent). Geen vertrouwen in gemeentelijke politiek (28 procent) en geen interesse (27 procent) volgen verder als belangrijkste redenen. 48 procent van de thuisblijvers zou wel zijn komen opdagen bij landelijke verkiezingen. Niet-stemmers hebben minder vertrouwen in de gemeentelijke en landelijke politiek dan mensen die wel naar de stembus gingen.
Tot 1998 was de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen altijd (ruim) boven de 60 procent. Sinds die tijd daalt het opkomstpercentage verder. "Het was nu al zo'n tien jaar best stabiel", zegt politicoloog Lisanne de Blok in het NOS Radio 1 Journaal. "Dat was steeds tussen de 53 en 55 procent, maar dit jaar heb je echt met een daling te maken."
Dat komt volgens de politicoloog en het onderzoek van Ipsos grotendeels door gebrek aan vertrouwen en desinteresse. "We weten dat de interesse in lokale politiek beperkt is. Maar ook de campagne was dit jaar relatief bescheiden", zegt De Blok. "Eerdere jaren zagen we dat landelijke kopstukken best dominant waren in de campagne. Maar nu zag je bijvoorbeeld dat Rutte en Kaag niet bij het lijsttrekkersdebat waren."
"Dit is iets wat politici zich aan moeten trekken", zegt politiek verslaggever Xander van der Wulp over de lage opkomst:
Volgens politiek verslaggever Xander van der Wulp blijkt uit het verleden dat wanneer de opkomst naar beneden gaat, deze zelden weer flink omhooggaat bij volgende verkiezingen. "Vorig jaar was natuurlijk een dramatisch jaar voor de politiek. Er zit sinds januari een nieuw kabinet in Den Haag, en ik denk dat veel mensen dachten: 'ga eerst maar eens aan de slag en laat het zien'."
Ook de oorlog in Oekraïne kan van invloed zijn geweest, denkt Van der Wulp. "Hoewel heel veel thema's ook in de gemeente gevoeld worden door de ontwikkelingen in Oekraïne, bijvoorbeeld de komst van vluchtelingen. Het lukte niet om de verkiezingen te laten leven."
