De twee belangrijkste conclusies over de gemeenteraadsverkiezingen: de opkomst was lager dan ooit en de lokale partijen boekten opnieuw winst.
Politiek verslaggever Wilco Boom noemt de lage landelijke opkomst het meest opvallend aan deze verkiezingen. "Dat was jarenlang een procent of 54, nu is het met ongeveer 4 procent minder een duidelijk lagere opkomst."
Minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken heeft al gezegd dat het belangrijk is de oorzaken van de lage opkomst te onderzoeken. Uit de eerste exitpolls blijkt dat vooral in grote steden minder mensen naar de stembus gingen. Het opkomstcijfer daar staat nu op 51 procent.
Dramatisch jaar
Volgens politiek verslaggever Xander van der Wulp blijkt uit het verleden dat wanneer de opkomst naar beneden gaat, deze zelden weer flink omhoog gaat bij volgende verkiezingen. "Vorig jaar was natuurlijk een dramatisch jaar voor de politiek. Er zit sinds januari een nieuw kabinet in Den Haag, en ik denk dat veel mensen dachten: 'ga eerst maar eens aan de slag en laat het zien'."
Ook de oorlog in Oekraïne kan van invloed zijn geweest, denkt Van der Wulp. "Hoewel heel veel thema's ook in de gemeente gevoeld worden door de ontwikkelingen in Oekraïne, bijvoorbeeld de komst van vluchtelingen, lukte het toch niet om die verkiezingen echt te laten leven."
Ook de winst van de lokale partijen springt in het oog. "Ze hebben het weer geflikt", zegt Boom. "Sinds 2010 zijn ze de grootste over het hele land gezien. Iedere vier jaar groeien ze en dat is nu dus weer gebeurd. Ze zitten nu op 36 procent van de zetels, dat zijn er bijna 3400, 700 meer dan vier jaar geleden. Nog niet alle stemmen zijn geteld, maar het is een grote winst, iets anders kun je er niet van maken."
Van der Wulp noemt de winst van lokale partijen ook opmerkelijk. "Vroeger werd een stem op een lokale partij ook gezien als een proteststem, dat je je afzet tegen de gevestigde partijen in Den Haag." Maar de lage opkomst en het feit dat de lokale partijen vorige keer op meer plekken zijn gaan meebesturen hebben de lokale partijen niet gedeerd, constateert hij. "Daar zou je op afgerekend kunnen worden, maar dat zien we niet gebeuren", zegt Van der Wulp.
Dat de lokale partijen blijven groeien, zorgt wel voor problemen bij de coalitievorming, zegt Van der Wulp. "We hebben dat in Rotterdam gezien dat Leefbaar als grootste partij erbuiten werd gehouden. "
De landelijke partijen die het grootst waren in de gemeenteraden, de VVD en het CDA, verloren fors. "De VVD zakt van een dikke 1100 naar minder dan 1000, en het CDA verloor zo'n 150 zetels, maar heeft er voorlopig 100 meer dan de VVD. Daardoor mag het CDA zich nu de grootste landelijke partij noemen."
Bij de andere regeringspartijen boekte de ChristenUnie een klein verlies. D66 wist een klein aantal zetels te winnen. Bij de landelijke oppositiepartijen was er een kleine winst voor de PvdA en GroenLinks. "Voor GroenLinks was dat bijzonder omdat verlies werd verwacht, waarmee ze een heel goed resultaat van vier jaar geleden hebben weten vast te houden."
De winst van PvdA is minimaal, "maar toch zijn ze daar in de gloria", zegt Boom. "Want in Amsterdam zijn ze weer de grootste geworden en dat hadden ze eigenlijk niet durven dromen."
FvD, Bij1, Volt
Van de nieuwkomers die nog niet in de gemeenteraden zaten, heeft Bij1 in vijf gemeenten zetels gewonnen. Forum voor Democratie deed voor het eerst in vijftig gemeenten mee. "Daar hebben ze zeker wel een aantal zetels gewonnen. Ze zaten nu alleen in Amsterdam in de gemeenteraad, en daar hebben ze twee van de drie zetels verloren", zegt Boom.
"Dat is gewoon niet goed. Ook in Urk, waar ze zich veel hebben laten zien, hebben ze geen zetels gewonnen. Maar in heel veel andere gemeenten wel. Dus Forum kan zeggen dat ze bijna overal een voet tussen de deur hebben gekregen."
Volt heeft wel zetels weten te winnen, maar toch stelde het resultaat teleur, zegt Boom. "Een paar weken geleden stonden ze er in de peilingen nog fantastisch voor. In Amsterdam stonden ze bijvoorbeeld op zes zetels, het zijn er twee geworden. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de ruzie met Gündogan, daar zijn kiezers niet zo op gesteld."
