Gemeenteraden vaak wit en mannelijk, 'druk om te veranderen mist in lokale politiek'

Ook bij de komende gemeenteraadsverkiezingen zijn de kandidatenlijsten allesbehalve divers. De meeste gemeenteraden bestaan nog altijd grotendeels uit witte mannen met grijs haar. Toch lijkt het bewustzijn over diversiteit de afgelopen jaren gegroeid. Veel gemeentelijke partijen hebben moeite om überhaupt genoeg kandidaten te vinden, blijkt uit onderzoek van EenVandaag en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.

Van de bijna duizend raadsleden die meededen aan het onderzoek zegt 45 procent dat hun gemeenteraad geen goede afspiegeling is van de lokale samenleving. Vier jaar geleden was dat 29 procent.

In de raden zitten verhoudingsgewijs veel minder mensen met een beperking, met een migratieachtergrond, lhbtiq+'ers en jongeren, zeggen ze. Jongeren die belangstelling hebben, haken volgens een raadslid af als ze horen wat de vergoeding is.

'Mevrouwtje'

Daarnaast hebben raadsleden uit ondervertegenwoordigde groepen last van de manier waarop ze vanwege hun identiteit bejegend worden. Zo zeggen bijvoorbeeld raadsleden met een migratieachtergrond, vrouwen en jongeren dat ze zich niet altijd geaccepteerd voelen, zowel door burgers (50 procent), raadsleden van andere partijen (57 procent) als door burgemeester of wethouders (45 procent).

Dat uit zich vooral in negatieve opmerkingen. Vrouwen worden "mevrouwtje" genoemd of gezien als een "huisvrouwtje dat politicus wil spelen". De meesten kregen steun van hun collega's, maar het wangedrag werd niet altijd serieus genomen. Dat leidde voor een van de ondervraagden tot het neerleggen van het raadslidmaatschap.

De verkiezingen zijn dus op 16 maart. In deze video leggen we je uit waar jij met je stem invloed op hebt:

Dat vrouwen zich niet altijd veilig voelen in hun werk als raadslid, herkent Sander Heithuis van Women Inc., een organisatie die zich inzet voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen. "We weten dat vrouwen tegen meer drempels aanlopen dan mannen. Dat wil niet zeggen dat mannen daar geen last van hebben, maar vrouwen hebben de seksistische drempel daar nog bovenop."

Om de politiek voor iedereen veiliger te maken, kunnen gemeenteraden wel actie ondernemen, zegt Heithuis. "Als je vanuit de politiek aangeeft dat je naast deze vrouwen staat en dat je een systeem hebt ingericht waarmee je ze kan ondersteunen, kan dat de drempel voor vrouwen wat verlagen." Heithuis noemt als voorbeeld het buddysysteem waar de VVD ooit mee is begonnen, waarmee nieuwe bewindslieden worden gekoppeld aan ervaren mensen binnen de partij. "Het kan helpen om nieuwe raadsleden een buddy te geven om mee te sparren."

Niet genoeg kandidaten

Raadsleden voelen de scheve verhoudingen als een gemis, blijkt verder uit het onderzoek, maar 42 procent erkent dat een diverse samenstelling van de lijst ook dit jaar geen prioriteit was. Uit het onderzoek blijkt dat partijen moeite hebben om kandidaten te vinden en dat de samenstelling daardoor van ondergeschikt belang is. "Als je genoeg mensen gevraagd hebt en er geen animo is, dan ben je blij met diegenen die het wel aandurven", zegt een raadslid.

Van de grootste gemeenten vond 25 procent het lastig om geschikte kandidaten te vinden. In kleinere gemeenten ligt dat percentage met 54 procent veel hoger.

"Je hoort vaak: 'we kunnen geen vrouwen vinden'", zegt Heithuis. "Maar dat is eigenlijk een kip-ei-verhaal. Partijen kunnen zichzelf ook eens de vraag stellen waarom dat dan is. Creëer je bijvoorbeeld wel de omstandigheden die voor iedereen geschikt zijn die de politiek in willen? Of vergader je altijd tijdens etenstijd, terwijl vrouwen vaak nog steeds voor het grootste deel voor het huishouden verantwoordelijk zijn? Wanneer je hier echt mee aan de slag wil als partij, dan moeten die omstandigheden verbeterd worden."

Afspiegeling

Niet alle raadsleden (29 procent) in het onderzoek vinden een goede afspiegeling van de maatschappij per se nodig. Ze hebben het idee dat ze andere groepen zelf goed kunnen vertegenwoordigen. Een ander reageert: "Ik vind dat naïef. Je mist gewoon andere invalshoeken en bredere thema's in de raad."

Die vraag naar meer diversiteit in de politiek speelt niet alleen in de lokale politiek, maar was bijvoorbeeld ook bij de laatste kabinetsformaties zichtbaar, ziet Heithuis. In 2017 noemde premier Rutte de verdeling man/vrouw nog "secundair", in het nieuwe kabinet werd juist bewust ingezet op 50 procent vrouwelijke bewindslieden.

Volgens Heithuis komt dat mede door de maatschappelijke druk. "Maar die druk mist nog in de lokale politiek", zegt hij. Daar kunnen kiezers wel wat aan doen. "Op microniveau kan je als individu invloed uitoefenen door op mensen te stemmen die diversiteit meebrengen, maar vaak lager op de kieslijsten staan", zegt hij. "Als deze kandidaten veel stemmen krijgen, zullen de lokale partijen zich ook achter de oren gaan krabben."