Sinds afgelopen week zenden vrijwel alle nationale Oekraïense televisiezenders hetzelfde uit: een 'informatiemarathon' over de oorlog in het land, die 24 uur per dag doorgaat. Sommige omroepen werkten al samen aan zo'n gezamenlijke nieuwsuitzending, maar president Zelensky heeft nu bepaald dat alle landelijke tv-kanalen eraan mee moeten doen.
In een presidentieel decreet staat dat een "uniform informatiebeleid" onder de huidige staat van beleg van groot belang is voor de nationale veiligheid in Oekraïne. De gezamenlijke nieuwsvoorziening, die wordt gecoördineerd door de regering, moet tegenwicht bieden aan de "actieve verspreiding van desinformatie door de agressor", ofwel: Rusland.
Zo'n maatregel is in oorlogstijd niet bijzonder, vinden Oost-Europadeskundige Hubert Smeets en mediawetenschapper Mark Deuze. "Een land in oorlog wil de informatie onder controle houden", zegt Smeets.
Hij vergelijkt de gezamenlijke nieuwsmarathon met een Giro555-actie op verschillende zenders in Nederland, ook omdat op de Oekraïense nieuwskanalen veelal een QR-code in beeld is waarmee mensen geld kunnen doneren:
"De Oekraïense maatregel is misschien niet in overeenstemming met de opvattingen over persvrijheid in vredestijd," voegt Smeets toe, "maar er is nu ook geen vrede in Oekraïne. Het land wordt aangevallen door een vijandige mogendheid. In de meeste landen wordt dan iets gedaan aan de pers."
Volgens Deuze is dat soms ook een heel duidelijke keuze van de media zelf, die in Oekraïne overigens voor het grootste deel in handen zijn van oligarchen. "Journalisten willen zich dan massaal scharen achter een bepaalde boodschap."
'We moeten ons verenigen'
Inderdaad zijn veel journalisten in Oekraïne blij met de eensgezindheid. "We moeten ons verenigen om deze oorlog te winnen", zei journalist Darka Hirna van Suspilne Media eerder tegen de NOS over de gezamenlijke nieuwsmarathon. "Het gaat om onze vrijheid."
We zijn niet alleen journalisten, we zijn ook inwoners van Oekraïne die vrijheid willen.
Het decreet van Zelensky geldt vooralsnog alleen voor tv-kanalen. Op nieuwssites, in online uitzendingen en kranten kunnen inwoners van Oekraïne dus nog terecht voor ander nieuws en informatie.
De 31-jarige Yuliia Zabelina werkt als parlementair verslaggever voor de Oekraïense nieuwssite Telegraf. Zij bevestigt dat het decreet van de president geen invloed heeft op haar werk. "We kunnen schrijven wat we willen", zegt ze. "Zelfs nu brengen we nieuws met kritiek op Oekraïense politici."
'Nationale belangen wegen mee'
Wel vertelt Zabelina dat zij en haar collega's de nationale belangen mee laten wegen. "Natuurlijk rapporteren we over het nieuws uit Rusland om op de hoogte te zijn, maar we zullen Russische politici niet interviewen. Zij staan in direct verband met de moorden in mijn land. En wij zijn niet alleen journalisten, we zijn ook inwoners van Oekraïne, en we willen vrijheid voor ons land."
Kritiek op de uniforme berichtgeving klinkt er overigens ook. Mykola Kniazjytsky, die voor een oppositiepartij in het Oekraïense parlement zit en eigenaar van het online nieuwskanaal Espreso Tv is, noemt het decreet van Zelensky op Facebook "onwettig en oneerlijk".
De vraag is wat er gebeurt als de oorlog voorbij is. Mediawetenschapper Mark Deuze verwacht dat de nationale zenders dan weer 'gewoon' mogen uitzenden wat ze willen, hoewel we volgens hem ook niet verrast moeten zijn als het Oekraïense medialandschap in de toekomst op een bepaalde manier wordt gereguleerd. "Bijvoorbeeld om te voorkomen dat er nieuwe zenders of kanalen komen die Russische propaganda verspreiden."
Deuze brengt in herinnering dat president Zelensky een jaar geleden een aantal Oekraïense mediakanalen heeft verboden, die te boek stonden als pro-Russisch. De president zei toen dat die media een gevaar vormden voor de nationale veiligheid.
Online beperkingen voor Oekraïners
Overigens gelden sinds dit weekend ook beperkingen voor niet-journalisten in Oekraïne. Donderdag heeft het parlement een wet aangenomen die bepaalt dat burgers onder meer geen foto's en video's mogen delen van Oekraïense strijdkrachten en buitenlandse militaire hulp.
Het gaat om informatie over bijvoorbeeld de locatie en inzet van de strijdkrachten die niet door het leger is vrijgegeven. Als mensen die informatie toch online verspreiden, riskeren ze een celstraf. Die kan oplopen tot acht tot twaalf jaar als de informatie wordt gedeeld met staten die een gewapende aanval uitvoeren op Oekraïne.
