Gaat overleg Rusland en Oekraïne een nieuwe fase in? 'Signalen zijn positief'
De hoofdrolspelers in de gesprekken tussen Oekraïne en Rusland laten zich de laatste dagen voorzichtig positief uit over de ontwikkelingen. President Zelensky van Oekraïne zei in een videoboodschap dat de Russische eisen realistischer worden, maar hij haastte zich de verwachtingen te temperen.
Over de eisen van Rusland is de laatste weken al veel gezegd. Het Kremlin wil onder meer dat Oekraïne een neutrale status krijgt en zich nooit zal aansluiten bij de NAVO. Ook moet het buurland 'demilitariseren' en de opstandige regio's Loegansk en Donetsk erkennen als onafhankelijke staten.
De Russische buitenlandminister Lavrov stelde vanochtend al dat een neutrale status van Oekraïne een serieus onderhandelingspunt is. Volgens hem gaat het daarbij ook over veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Lavrov zegt dat de onderhandelingen niet makkelijk zijn, maar dat er hoop is op een compromis.
Gezichtsverlies beperken
Deskundige op gebied van Europese veiligheid Laurien Crump (Universiteit Utrecht) spreekt van een positief signaal. "Je ziet dat Zelensky duidelijk een opening probeert te creëren voor een gunstige uitkomst. Dat kan betekenen dat de Oekraïense kant er meer vertrouwen in heeft, maar het kan ook dat de twee posities iets meer naar elkaar toe schuiven. Belangrijk is dat beide partijen er zonder gezichtsverlies uit kunnen komen."
Nu Zelensky zegt te begrijpen dat het NAVO-lidmaatschap er niet in zit voor zijn land, is volgens Crump een forse horde op de weg naar een akkoord genomen. "Voor Oekraïne is het belangrijk dat het geen capitulatie lijkt. Ze willen niet het signaal afgeven dat Poetin zijn zin krijgt als hij maar met een hoop tanks binnenrijdt. Het is tactisch te zeggen dat de Russen 'realistischer' worden, in plaats van te zeggen dat Oekraïne op de Russische eisen ingaat. Ik denk dat beide waar is, overigens."
Ruimte tussen beide partijen
Waar de ruimte zit in de onderhandelingen is niet duidelijk. De strijdende partijen communiceren er nauwelijks over. Bob Deen, Oost-Europadeskundige van Clingendael, ziet op dit moment vooral ruimte in de onderhandelingen bij de Russische eis voor een neutraal Oekraïne, dat zich niet zal aansluiten bij de NAVO. Zoals gezegd heeft Zelensky zelf ook aangegeven dat hierover gesproken kan worden, mits het Westen in het geval van een neutrale status veiligheidsgaranties voor Oekraïne afgeeft.
Een akkoord over de Russische eisen om Donetsk en Loegansk te erkennen als onafhankelijke staten, en de regio's dus van Oekraïne af te splitsen, acht Deen minder waarschijnlijk, evenals inwilliging van de eis om de Russische soevereiniteit over de Krim te erkennen.
"Dat zou echt betekenen dat Oekraïne afstand doet van delen van het land, en daarmee grondgebied opgeeft. Dat vind ik niet het meest voor de hand liggende scenario. Dit is vermoedelijk ook waarom Oekraïense onderhandelaars spreken van 'incompatibele' standpunten."
De Poolse, Tsjechische en Sloveense premiers bezochten gisteren president Zelensky in Kiev:
Crump verwacht dat er ook gesproken wordt over de term demilitarisering. "Wellicht kun je dat ook opvatten als neutraliteit", zegt ze. Het land kan dan bijvoorbeeld militair gezien neutraal zijn, zoals Oostenrijk en Zweden ook zijn, maar wél gericht op het Westen.
Ook Crump verwacht niet dat Oekraïne nu bereid is om hele stukken land af te staan. "Ik denk dat dat Poetin de Krim echt nodig heeft om zonder gezichtsverlies uit deze oorlog te komen. Maar Oekraïne heeft hem die neutraliteit al cadeau gegeven, en het afstaan van de Krim is daar echt een doorn in het oog."
Hoe lang nog nodig?
Of de oorlog snel aan de onderhandelingstafel opgelost wordt, is de vraag. Crump vermoedt dat Poetin tijd wil rekken om al zijn eisen aan Oekraïne op te leggen, bijvoorbeeld door het geweld tegen de Oekraïense steden verder op te voeren.
Deen wijst erop dat het ook goed mogelijk is dat er eerst een interim-akkoord gesloten wordt op basis van een staakt-het-vuren, vergelijkbaar met de Minsk-akkoorden uit 2014/2015. Die moesten een eind maken aan het geweld tussen het Oekraïense regeringsleger en pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne.
"Het risico met een dergelijk akkoord is dat de handhaving ervan lastig blijft en dat het de onderliggende problemen vaak niet oplost", vindt Deen, die erop wijst dat Rusland uiteindelijk zelf de Minsk-akkoorden heeft geschonden met de erkenning van Donetsk en Loegansk.
Mandaat
Crump verwacht dat het pas echt interessant wordt als Zelensky en Poetin met elkaar spreken. Zo'n onderhoud kan volgens haar veel productiever zijn. Bij de ontmoeting tussen Lavrov en zijn Oekraïense collega Koeleba, vorige week, bleek Lavrov geen enkele toezegging te kunnen doen.
"Als Poetin en Zelensky met elkaar spreken, dan zit je meteen op een veel hoger niveau. En dan neem je ook de mogelijkheid weg dat iemand geen mandaat heeft", aldus Crump.
