Het wordt ook wel de kern van het Noord-Atlantisch Verdrag genoemd: Artikel 5. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne duikt het veelvuldig op. Als het ooit in werking treedt, kan dat gevolgen hebben voor NAVO-landen. Maar wat houdt het eigenlijk in? Die vraag, en vier andere, beantwoorden we in dit artikel.
Wat is Artikel 5?
Kortgezegd houdt Artikel 5 in dat NAVO-landen een aanval op één lidstaat beschouwen als een aanval op alle lidstaten. Dat betekent dat lidstaten de aangevallen lidstaat op dat moment bijstaan. Hoe ze dat doen en in welke mate, is niet vastgelegd. Ze mogen gewapend geweld gebruiken "om de veiligheid van het Noord-Atlantisch gebied te herstellen en te handhaven", staat in het handvest. Maar het kan ook andere hulp zijn, politieke hulp bijvoorbeeld.
Wanneer is Artikel 5 ontstaan?
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is opgericht op 4 april 1949, en toen is ook Artikel 5 opgenomen in het handvest. De NAVO is opgericht om de veiligheid en vrijheid van de aangesloten landen te garanderen en wereldwijd de stabiliteit te bevorderen.
Anno 2022 zijn dertig landen aangesloten bij de NAVO. Nederland is een van de twaalf oprichters, samen met onder meer Frankrijk, Italië, Canada en de Verenigde Staten. Na 1949 kwamen er dus nog achttien landen bij. Noord-Macedonië werd in 2020 als laatste land lid van de NAVO.
Op een kaart ziet dat er zo uit:
Is Artikel 5 meteen van kracht als een lidstaat wordt aangevallen?
Nee. Op het moment dat een lidstaat wordt aangevallen, bepaalt het land zelf hoe het op de aanval reageert. Zo kan het aangevallen land kiezen voor een bilaterale oplossing, niets doen of juist een beroep doen op Artikel 5. Gebeurt dat laatste, dan komt de NAVO in een spoedzitting bijeen. De lidstaten bepalen dan of en hoe ze te hulp schieten: met een militaire actie, of juist met een politieke actie.
Het is dus niet per se zo dat als een NAVO-lidstaat wordt aangevallen door een ander land, andere NAVO-landen ook meteen (militair) betrokken zijn bij het conflict. Het aangevallen land moet dus eerst een beroep doen op Artikel 5. Daarna beslissen de NAVO-landen dus samen hoe ze reageren op die oproep van het aangevallen land. Er zitten dus nog stappen en tijd tussen het aanroepen van Artikel 5 en de betrokkenheid van andere NAVO-landen bij een conflict.
Is er ooit een beroep gedaan op Artikel 5?
Sinds 1949 is er slechts één keer een beroep gedaan op Artikel 5. De Verenigde Staten deed dat in 2001, na de aanslagen op het World Trade Center. Als antwoord op de terreurdaden vertrok een coalitie van NAVO-landen naar Afghanistan.
Welke rol speelt Artikel 5 bij de oorlog in Oekraïne?
In feite spelen de NAVO en Artikel 5 momenteel geen directe rol bij de oorlog in Oekraïne. Dat land is namelijk geen lid van de NAVO en dus betekent een aanval op Oekraïne geen aanval op het bondgenootschap. Ook zijn NAVO-landen niet verplicht om militair of politiek in te grijpen. De Oekraïense president Zelensky heeft meerdere malen gevraagd of zijn land lid mag worden, maar daar is geen gehoor aan gegeven.
Artikel 5 zou op den duur wel een rol kunnen gaan spelen, namelijk als de oorlog ook buiten Oekraïne wordt gevoerd. Als Rusland besluit een NAVO-lidstaat aan te vallen, kan het aangevallen land een beroep doen op Artikel 5.
De NAVO-landen hebben aan het begin van de oorlog al aangegeven niet militair in te grijpen in Oekraïne of een no-flyzone in te stellen. Dat bevestigde secretaris-generaal Jens Stoltenberg meerdere keren in zijn toespraken. Wel zijn er extra NAVO-troepen en materieel naar Oost-Europa gestuurd.
De opstelling van de NAVO-landen verandert als een lidstaat direct wordt aangevallen. Dat beaamde onder anderen de Amerikaanse president Biden al aan het begin van de oorlog. Er is "geen twijfel mogelijk" over Artikel 5, sprak Biden. Een aanval op "een van ons, is een aanval op allen".
