'No-flyzone is no-go': waarom Oekraïne niet op de NAVO hoeft te rekenen

Al dagenlang horen we uit Oekraïne dezelfde dringende oproep van president Zelensky aan de NAVO: stel een no-flyzone in. Die oproep kreeg deze week vorm toen een Oekraïense vrouw de Britse premier Johnson het vuur aan de schenen legde. "De NAVO wil Oekraïne niet verdedigen, omdat het bang is voor de Derde Wereldoorlog", beet ze hem toe. "Maar het is al begonnen."

Oekraïne ziet een no-flyzone als een uitermate geschikt wapen om de Russische luchtmacht te frustreren, maar voor de NAVO is het absoluut geen optie. Secretaris-generaal Stoltenberg zei het deze week meerdere keren: "We gaan geen no-flyzone instellen en we sturen ook geen troepen naar Oekraïne." Waarom ligt dit allemaal zo gevoelig?

Om bij de basis beginnen: met een no-flyzone probeer je ervoor te zorgen dat het luchtruim van een gebied niet gebruikt wordt door de vijand. "Dat betekent dat geen enkel toestel zonder jouw toestemming erin mag komen", zegt luitenant-generaal buiten dienst Mart de Kruif. "In de huidige situatie houdt het in dat je Rusland de toegang tot het luchtruim boven Oekraïne ontzegt."

Met zo'n no-flyzone geef je direct ook een waarschuwing af aan een vijand om het luchtruim niet binnen te vliegen. Als dat wel gebeurt, kan het vliegtuig worden neergehaald door het leger dat het luchtruim bewaakt.

Het luchtruim is al eens eerder afgesloten in een conflict, bijvoorbeeld in Irak en in voormalig Joegoslavië. "Maar dat was echt een different ball game", zegt De Kruif. "In Irak en Joegoslavië ging het om enkele toestellen van een leger met beperkte technologische mogelijkheden die tegengehouden moesten worden. Dat is wezenlijk anders, want nu heb je een hoogwaardige vijand in de vorm van Rusland."

Wat met name afschrikt, is de dreiging dat het conflict enorm kan ontsporen en zelfs kan uitmonden in een kernoorlog. In de Russische militaire doctrine staat beschreven dat het gebruik van tactische kernwapens op het gevechtsveld een reële mogelijkheid is. Een week geleden bracht president Poetin eenheden die over kernwapens kunnen beschikken in verhoogde staat van paraatheid.

En op een kernoorlog zit het Westen absoluut niet te wachten, zegt hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga van de Universiteit Leiden. "Je loopt risico op een escalatie met Rusland, daar waar NAVO-vliegtuigen eventueel direct in contact komen met Russische vliegtuigen en die gaan neerschieten", zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal. "Dat is uiteindelijk wel de consequentie van het instellen van een no-flyzone."

President Poetin waarschuwde er gisteren ook voor: "Iedere beweging in deze richting beschouwen we als deelname van een land aan een gewapend conflict."

De Kruif is daarom resoluut: "Je hebt dan simpelweg een Derde Wereldoorlog. Er is dan ook geen enkel scenario denkbaar waarbij de NAVO zou overgaan tot die maatregel. Een no-flyzone is echt een no-go in deze situatie." Dat is anders als een NAVO-bondgenoot direct wordt aangevallen. In dat geval treedt artikel 5 uit het verdrag in werking: een aanval op één van de lidstaten is een aanval op allemaal. Maar Oekraïne heeft geen NAVO-lidmaatschap, dus is er ook geen sprake van automatische bescherming.

Het zou wel in het voordeel van Zelensky zijn als het luchtruim wordt afgesloten. "Daarmee haal je een front weg waarop de Russen simpelweg sterker zijn, al hebben ze nu tot ieders verbazing nog geen overwicht", zegt Osinga. De Oekraïense luchtmacht zegt elke dag een aantal vliegtuigen neer te schieten.

Bovendien beschikt Oekraïne over geavanceerde luchtafweersystemen. "Daarmee kunnen ze toestellen die hoog vliegen uit de lucht schieten. Hun waarschuwingssysteem geeft dan aan dat ze lager moeten vliegen om uit het bereik van die raketten te gaan, maar dan zijn ze nog steeds kwetsbaar. Dan komen ze weer in het vizier van minder geavanceerde systemen, zoals de Stinger-luchtafweerraketten die westerse landen hebben geleverd."

Het handige aan de Stingers is dat ze vanaf de schouder afgevuurd kunnen worden en dus heel mobiel zijn. "Die kun je overal in het land neerzetten en daar heb je maar een paar teams voor nodig", legt Osinga uit. "De Russen weten ook niet waar die systemen zich begeven. Maar het is toch niet hetzelfde als gevechtsvliegtuigen in de lucht hebben, vandaar die roep van Oekraïne om MiG-straaljagers uit buurlanden."

Hoewel Oekraïne dus successen lijkt te boeken, is daar volgens De Kruif ook zeker een kanttekening bij nodig. "Rusland is wel degelijk in staat om uiteindelijk luchtoverwicht te krijgen. Er is geen sprake van een gelijkwaardige situatie, de Russen zijn veel sterker. De luchtmacht is nu nog vrij terughoudend geweest, deels omdat veel speciale munitie al is verbruikt in de strijd in Syrië."

Maar ook als Rusland die relatieve terughoudendheid laat varen, hoeft Oekraïne dus niet te rekenen op een no-flyzone. De oud-commandant Landstrijdkrachten tekent daarbij aan dat zo'n zone niet zaligmakend is. "Het breken van het luchtoverwicht in deze strijd is niet het belangrijkst. Ik begrijp ook wel de symboliek van een no-flyzone, maar het overgrote deel van de vernielingen komt van het land af. Zelfs als je een no-flyzone zou hebben, gaan we de destructie van steden niet voorkomen. Mooier kan ik het niet maken."