Omar El Gendy
Omar El Gendy
Door de Russische inval in Oekraïne zijn alle ogen gericht op Oekraïne en de westgrens van Rusland, maar aan de Russische zuidgrens vindt in de schaduw van de oorlog een belangrijke politieke verschuiving plaats.
Afgelopen zaterdag had de president Tokajev van Kazachstan een mededeling voor Poetin en de rest van de wereld: zijn land stuurt geen troepen naar Oekraïne om het Russische offensief te ondersteunen.
Hoewel de Kazachse weigering vanuit militair oogpunt geen onoverkomelijke klap lijkt voor Poetin, zullen zijn gedachten toch zijn uitgegaan naar januari dit jaar. Toen stuurde de Collectieve Verdragsorganisatie CSTO, een door Rusland geleid militair bondgenootschap, op verzoek van Tokajev namelijk nog 2000 troepen om hevige protesten in Kazachstan neer te slaan.
De weigering kwam boven op het nieuws dat Kazachstan de onafhankelijkheid van Loegansk en Donetsk niet zou erkennen. Dat is op zichzelf geen verrassing: zo heeft Kazachstan eerder ook de onafhankelijkheid van Abchazië en Zuid-Ossetië niet erkend. Die gebieden scheidden zich in 2008 met hulp van Rusland af van Georgië.
Toch is de neutrale houding van Kazachstan in de Oekraïne-oorlog opvallend: het gigantische land in Centraal-Azië is van oudsher namelijk een van de trouwste bondgenoten van Rusland. De vraagt rijst wat dit betekent voor de verhoudingen tussen Rusland en Kazachstan, maar misschien nog wel meer wat dit betekent voor Poetins ambities in de hele regio. Kazachstan speelt namelijk een cruciale rol in de door Poetin gedroomde Europees-Centraal Aziatische integratie.
In 2015 richtten, op initiatief van Rusland, verschillende voormalige ex-Sovjetrepublieken een tegenhanger van de Europese Unie op: de Euraziatische Economische Unie (EEU). Met het primaire doel: economische integratie en het versterken van elkaars economieën. Maar als het aan Poetin ligt, eindigt de samenwerking daar niet.
Al ruim voor de daadwerkelijke oprichting worden er, voornamelijk vanuit Moskou, meerdere voorstellen gedaan om ook een politieke en militaire dimensie toe te voegen aan deze unie. Er wordt dan ook niet zelden gesuggereerd dat de EEU een artefact is van Poetins Sovjetnostalgie.
De bijdragen van Armenië en Kirgizië reduceren tot een fijne bijkomstigheid zou niet terecht zijn, maar voor Rusland doen vooral Belarus en Kazachstan ertoe. Waar het strategisch belang van Belarus zeker de laatste dagen overduidelijk is, geldt hetzelfde voor Kazachstan.
Los van de grote hoeveelheid grondstoffen en de culturele link met Kazachstan, waar veel etnische Russen wonen, vindt er in Centraal-Azië op de achtergrond al jaren een flinke strijd plaats in de geopolitieke arena. Hoofdrolspelers: de VS en India, maar vooral Rusland en China.
China als grootste concurrent
Bij die geopolitieke strijd gaat het zelden om zogenoemde hard power: militairen die met harde hand zorgen voor invloed in de regio. Veel meer zien we dat de strijd om een dominante rol in Centraal-Azië gevoerd wordt met soft power. Hierbij focussen de internationale grootmachten, in tegenstelling tot bij een militaire overheersing, zich juist op een niet-dwingende kant van macht waarbij cultuur, gedeelde waarden en buitenlandbeleid een sleutelrol spelen.
Uiteraard zijn economische investeringen daarbij schering en inslag. De belangrijkste concurrent voor de Russen: China. De Chinese overheid investeert al jaren in infrastructuur en financiële samenwerking. Met het oog op de vele grondstoffen in de regio en de ongekend strategische ligging van Centraal-Azië, dat precies tussen China, Rusland, India en de islamitische wereld ligt, timmert China hard aan de weg om er de dominante partij te worden.
Verweven met Moskou
Het belang van Centraal-Azië voor Rusland gaat echter verder dan economische interesse en is alleen te begrijpen door verder te kijken dan het heden. Al meer dan 200 jaar is deze regio van groot belang voor Rusland. In eerste instantie voornamelijk als buffer tegen de noordelijke expansie van het Britse Rijk vanuit Brits-Indië, later zelfs als onderdeel van de Sovjet-Unie.
In 200 jaar tijd raakte deze overwegend nomadische regio op veel vlakken verweven met Moskou. Hoewel het gebied in eerste instantie op koloniale wijze werd geregeerd door de tsaren, zette de Sovjet-Unie in op modernisering van de regio: er werd geïnvesteerd in infrastructuur en industrialisatie, er werden grenzen getekend waarbij de verschillende bevolkingsgroepen redelijke autonomie hadden, en op cultureel gebied werden de burgers 'bevrijd van traditionele belemmeringen'.
In de praktijk betekende dit onder andere dat vrouwen werden gestimuleerd om naar school te gaan, hetgeen zorgde voor een verdubbeling aan potentiële arbeiders.
Sovjetnostalgie
Hoewel de werkelijkheid absoluut niet even rooskleurig was als men zich vaak herinnert - zowel in Centraal-Azië als in Rusland - lijkt sovjetnostalgie een steeds prominentere rol te krijgen. Laat dat nou juist het fundament zijn waar Rusland de laatste jaren op heeft ingezet om een grote rol te kunnen blijven spelen in Centraal-Azië. Naast investeringen in bijvoorbeeld studentenuitwisselingen en het behoud van Russische cultuur in de regio, onder andere via de culturele instelling Russkiy Mir, spelen internationale relaties en economische integratie een cruciale rol voor Poetin.
Kazachstan mag zich ondertussen hebben opgeworpen als bemiddelaar tussen Rusland en Oekraïne, het besluit om geen troepen te sturen naar Oekraïne geeft toch te denken. Het land onthield zich gisteren bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties bovendien van stemming, waar Belarus wél tegen veroordeling van de Russische invasie stemde. Gezien de felle internationale reacties op de Russische agressie is Kazachstan nu op zijn hoede.
