Nu de Russische president Poetin de zelfverklaarde Volksrepublieken Donetsk en Loegansk heeft erkend, lijkt een oorlog tussen Rusland en Oekraïne dichterbij gekomen. Is oorlog onvermijdelijk of is er nog een weg terug? Twee Oost-Europadeskundigen en een diplomaat over de laatste ontwikkelingen.
Wat kan er de komende dagen gebeuren?
Oost-Europadeskundige Bob Deen van Clingendael noemt de situatie extreem gevaarlijk. Een misrekening kan ertoe leiden dat het conflict escaleert, zegt hij. "Rusland zal een aantal verdragen aannemen die het land juridisch in staat stellen om in de twee gebieden troepen te installeren die zij vredestroepen noemen. Wat we dan gaan zien, is dat de Russische strijdkrachten lijnrecht tegenover de Oekraïense strijdkrachten staan. Dat was eerder niet zo."
Volgens Deen zijn er twee juridische werkelijkheden, eentje volgens Rusland en eentje volgens de rest van de wereld, die heel erg met elkaar botsen. "Ze hebben een meningsverschil over waar welke grens loopt en dat maakt het gevaarlijk. Oekraïne vindt dat de Krim en de Donbas-regio zijn grondgebied zijn. Rusland vindt van niet."
Ruslandkenner Hubert Smeets van Raam op Rusland voegt toe dat de schermutselingen langs de bestandslijn, die al bestaat sinds 2015, de afgelopen etmalen enorm zijn geëscaleerd. "Het kan dat die escalatie naar een nieuwe climax gaat, met als doel om de Oekraïense strijdkrachten uit te lokken om terug te schieten."
"Als de Russische troepen langs de bestandslijn blijven en niet opschuiven, dan denk ik dat de Oekraïense strijdkrachten gedisciplineerd zullen zijn en niet zullen reageren", zegt Smeets. "Als de separatisten dat wel proberen dan is het wel heel veel gevraagd om zelfbeheersing te tonen, want het is hun land. Uiteraard hoeft Oekraïne deze annexatie niet te accepteren, want daar komt het eigenlijk wel op neer."
Waarom doet Poetin dit?
"Poetin doet nu eigenlijk alsof Oekraïne geen enkel bestaansrecht heeft, maar tot nu toe hebben ze daar gewoon een ambassade en erkennen ze Oekraïne. Hij past nu eenzijdig de grenzen aan", zegt Deen.
Met deze stap heeft Poetin juridisch gemaakt wat praktisch eigenlijk al het geval was, zegt diplomaat Robert Serry, die verbonden is aan het European Institute of Peace. "We wisten natuurlijk allang dat Rusland aanwezig was. Op verzoek van die twee republieken heeft hij ze nu erkend."
Serry was in 1992 de eerste Nederlandse ambassadeur in Kiev, nadat in 1991 de Sovjet Unie uit elkaar was gevallen en Oekraïne onafhankelijk was geworden. "Dit kan genoeg zijn voor Poetin. Dat is wat in de komende dagen zal blijken. Dan doet hij eigenlijk hetzelfde als wat hij heeft gedaan in Georgië en ook in Moldavië, waar je ook van die republieken hebt die door Rusland worden gesteund. En daarmee neemt hij misschien een soort herverzekering dat Oekraïne geen lid kan worden van de NAVO, omdat de NAVO dat meestal niet doet als er territoriale geschillen zijn. Maar het scenario dat het hierbij niet blijft en de oorlog begint in de Donbas is ook zeer wel denkbaar."
Hubert Smeets haalt nog even de toespraak van Poetin aan van gisteren en zegt dat Rusland het bestaansrecht van Oekraïne, historisch gezien, ontkent. Consequentie is dat Poetin zeggenschap heeft over Oekraïne en dat hij dat misschien gaat waarmaken. "Dat is een ouderwetse instelling, een imperialistische doelstelling. Dat is een manier van denken uit de 19e eeuw, die in deze 21e eeuw bloedlink is."
Is er een diplomatiek weg uit deze crisis?
Topdiplomaat Robert Serry heeft meegewerkt aan een nieuw plan voor een wapenstilstand van het European Institute for Peace. "Het afgelopen jaar heb ik stil overleg gevoerd met Oekraïense en Russische experts, vooral bedoeld om een oplossing te vinden voor een staakt-het-vuren om de Minsk-akkoorden nieuw leven in te blazen."
Volgens hem kan een deel van het vrijdag gepubliceerde rapport over het plan worden wegstreept, omdat Poetin door de twee republieken te erkennen zelf de stekker uit de Minsk-akkoorden heeft gehaald. "Maar wat ook in het rapport staat en wat nu actueler is dan ooit zijn de vooruitzichten voor een levensvatbaar staakt-het-vuren."
Bob Deen ziet niet zo snel een weg terug uit deze crisis. "Rusland heeft voor zichzelf een nieuwe werkelijkheid gecreëerd, waarvan Poetin vindt dat wij er maar mee moeten leven. Er is niet zo gauw een juridische en politieke weg terug na dit besluit, maar er is al wel altijd dialoog mogelijk rondom de-escalatie."
Volgens Deen moet het Westen wel met een antwoord moet komen, bijvoorbeeld sancties. "Je kan niet zomaar zo'n actie van Rusland voorbij laten gaan alsof er niks gebeurd is en dan dooronderhandelen."
Uiteindelijk hangt alles hangt af van de vraag of Poetin met deze actie tevreden is en of hij het daarbij wil laten, zegt Hubert Smeets. "Sinds gisteren weten we dat de Amerikanen behoorlijk goed op de hoogte waren en dat de waarschuwingen realistisch waren. Misschien weten we toch meer van Poetin dan we twee weken geleden dachten en is hij toch meer een open boek voor ons."
