Deze zomer, en zeker de afgelopen maand juli, kent veel weersextremen. Volgens de Wereld Meteorologische Organisatie is het naar alle waarschijnlijkheid de heetste maand ooit gemeten. Ook de oceaan is relatief warm, en rond Antarctica ligt veel minder drijvend zee-ijs dan verwacht. Het leidt tot grote verbazing bij wetenschappers.
"Wat we nu zien is dat de oceaan van slag is", zegt hoogleraar oceanografie Erik van Sebille van de Universiteit Utrecht. "De oceaan is opeens heel hard aan het opwarmen. Het lijkt wel alsof de oceaan een soort van koorts heeft."
Onderzoeker Bert Wouters van de TU Delft is ook verbaasd. "We weten dat er een neerwaartse trend is in het zee-ijs-oppervlak rond Antarctica, maar deze afwijking is zo buitengewoon dat we nog niet helemaal begrijpen wat er aan de hand is."
Wouters kijkt met behulp van satellieten naar het ijs op en rond Antarctica. Het is daar nu winter, met zeer lage temperaturen. Het zee-ijs groeit wel aan, maar veel minder dan verwacht.
Er speelt mogelijk een combinatie van factoren. Bepaalde lagedrukgebieden liggen op andere plekken, de wind waait uit een andere hoek, en er zijn veel stormen geweest. Wouters: "Dat leidt ertoe dat het jonge zee-ijs opbreekt en versplintert, waardoor zich geen dik pakijs kan vormen."
Totaal onverwacht
Daarnaast wordt vermoed dat er meer warm oceaanwater naar Antarctica stroomt. Op verschillende plekken in de wereld is de oceaan veel warmer dan normaal. Aanvankelijk waren wetenschappers daardoor niet erg verontrust. Het fenomeen El Niño zorgt ervoor dat een deel van de Stille Oceaan dan opeens verwarmd wordt. Het is iets wat wetenschappers redelijk goed begrijpen en kunnen voorspellen.
"Maar wat er daarna gebeurde, was totaal onverwacht", zegt Van Sebille. Een deel van de Atlantische Oceaan werd plotseling erg warm. Inmiddels is dat weer afgenomen, al zijn er nog steeds stukken die afwijkend zijn.
Ook het water in de Middellandse Zee bij Spanje was recordwarm. En op dit moment zit de warmte vooral voor de kust van Canada, vertelt Van Sebille. Daar is het water nu ongeveer 5 graden warmer dan normaal.
"We kijken hier naar iets wat we nog nooit hebben meegemaakt", zegt Van Sebille. "Een verandering in de oceaan die zo ontzettend snel gaat. Als je me eerder dit jaar had gevraagd of dit zou kunnen, dan had ik gezegd: nee, dat kan helemaal niet."
Van Sebille noemt het zeer zorgwekkend. "De oceaan is écht van slag en andere dingen aan het doen. Die is zo veel sneller aan het opwarmen, er is zo veel minder ijs rond Antarctica. Dat is voorbij wat we ooit dachten dat mogelijk was."
Klimaatverandering
Onderzoek moet uitwijzen hoe groot de rol is die klimaatverandering hierbij speelt. Oceanograaf Sjoerd Groeskamp van het Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ): "We meten de temperatuur van de oceanen pas veertig jaar op dezelfde manier. Gebaseerd op die metingen, kan zo'n temperatuur eigenlijk maar eens in de 500.000 jaar voorkomen. Dit is zo'n uitzonderlijke combinatie van omstandigheden, het kan gewoon eigenlijk niet anders dan dat klimaatverandering daar direct of indirect een bijdrage aan heeft geleverd."
Los van de oorzaak is duidelijk dat zowel het zee-ijs als de temperatuur van de oceaan belangrijk is. Zee-ijs fungeert als een soort buffer, die ervoor zorgt dat drijvende ijsplaten rond Antarctica minder snel opbreken door golfslag. En de ijsplaten op hun beurt zorgen er weer voor dat het landijs van Antarctica minder snel in zee kan stromen, met zeespiegelstijging tot gevolg.
Daarom houdt Bert Wouters het zee-ijs nauwlettend in de gaten. Wat er vervolgens met het landijs gebeurt, zal de toekomst uitwijzen. Maar, zegt hij: "Die ijsplaten breken niet zo snel af. We gaan dus niet van vandaag op morgen een ontzettend snelle zeespiegelstijging zien."
Warm water zet uit
Van Sebille wijst erop dat niet alleen smeltend landijs zorgt voor zeespiegelstijging, maar ook warmer oceaanwater. Want water dat warm wordt, zet uit. "Hoe meer warmte er in de oceaan zit, hoe meer de oppervlakte omhoog komt. En dat betekent meer zeespiegelstijging."
Hij hoopt dat de hoge oppervlaktetemperaturen van de oceaan tijdelijk zijn, en dat het warme water zal mengen met kouder water dat dieper zit. "Het leidt dan nog wel steeds tot zeespiegelstijging, en het heeft gevolgen voor het zeeleven, dat over het algemeen veel slechter tegen temperatuurverandering kan dan leven op het land."
