Het is nog niet eens zo heel lang geleden dat alle fractieleiders na de verkiezingen naar de koningin moesten om te vertellen hoe het volgens hen na de verkiezingen verder moest. Maar sinds 2012 gaat het zonder het staatshoofd en doet de Kamer het zelf, via een verkenner. Henk Kamp en Edith Schippers vervulden de rol al eerder, sinds gisteren hebben we er niet één maar twee tegelijk. Die twee, Kajsa Ollongren van D66 en Annemarie Jorritsma van de VVD, gaan vandaag aan de slag.
Allereerst gaan ze praten over hun werkwijze en strategie. Maandag willen ze de gesprekken met de fractievoorzitters starten. Het was gisteren nog niet duidelijk of ze dan met de grootste of juist de kleinste partij beginnen. Of nog weer anders.
Complexe puzzel
Dat ze met zijn tweeën zijn aangesteld, heeft alles te maken met de complexe puzzel die hun te wachten staat. Op het eerste gezicht lijkt het eenvoudig met twee grote partijen waarvan het wegens de uitslag voor de hand ligt dat ze samen beginnen. Maar het staat niet zomaar vast dat deze partijen op dezelfde voet verder willen als in het vorige kabinet.
Sterker nog: Kaag liet zich meermalen ontvallen dat ze het tijd vindt voor een meer progressieve en groenere koers. Vraag is in hoeverre de VVD, de grootste, daarin mee wil.
Weliswaar heeft de VVD mooi gescoord en D66 ook, maar er zijn ook heel veel partijen die niet zo mooi gescoord hebben. En er zijn ook wel heel veel partijen van kleine omvang. Dus het is ingewikkeld
De grootste oppositiepartij (PVV) is niet in beeld voor deelname. Wilders wil alleen met Rutte samen als de immigratie sterk wordt ingeperkt . Rutte houdt net als in 2017 de boot af zolang Wilders zijn "minder Marokkanen" uitspraken en het willen sluiten van moskeeën niet terugneemt. Ook met Forum wil Rutte niet, zo zei hij voor de verkiezingen na berichten over racistische appjes binnen de partij.
Dat D66 en ChristenUnie samen verder gaan ligt ook niet voor de hand: bij medisch-ethische kwesties als de wet voltooid leven en bijvoorbeeld de vijf dagen bedenktijd voor abortus staan D66 en ChristenUnie lijnrecht tegenover elkaar. Kaag zei voor de verkiezingen niets in een regeerakkoord te willen vastleggen maar de kwesties als vrije keuze aan de Kamer te willen laten. Segers noemde dat op zijn beurt weer "politieke arrogantie".
Waar partijen als GroenLinks, SP, of PvdA misschien voor D66 voor de hand liggen, zal de VVD wellicht kijken naar een partij als JA21. Volt zou misschien bij zowel VVD als D66 kunnen aansluiten, maar leider Dassen liet gisteren weten een plek in de oppositie logischer te vinden.
Kamerdebat
Al met al wacht de verkenners de komende tijd geen eenvoudige klus. Over elf dagen, op 30 maart, worden ze geacht hun verkenning af te hebben. 31 maart wordt de nieuwe Kamer geïnstalleerd en dan kan een datum voor een debat over de formatie worden vastgesteld.
Jorritsma sprak gisteren van een complexe situatie. "Weliswaar heeft de VVD mooi gescoord en D66 ook maar er zijn ook heel veel partijen die niet zo mooi gescoord hebben. En er zijn ook wel heel veel partijen van kleine omvang." Omdat er "zowel in de politiek als maatschappij" ook behoefte is aan "niet al te lang" zullen de verkenners proberen vaart te maken. En dat hopen ze ook voor de formatie die daarna volgt. "Maar het moet ook allemaal goed gebeuren. Het betekent dat we hard aan de slag moeten."
In het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen noemde ex-VVD-minister Kamp het gisteren heel goed denkbaar dat Jorritsma en Ollongren na hun verkenning doorgaan als informateurs.
Kamp was zelf verkenner na de verkiezingen in 2012. Dat was de eerste keer dat de Kamer het voortouw nam in de formatie en het staatshoofd een veel kleinere rol speelde. Die formatie mondde uit in het tweede kabinet-Rutte, een coalitie van VVD en PvdA.
Toen zijn klus als verkenner er in 2012 op zat, werd Kamp meteen daarna ook informateur en datzelfde gold in 2017 voor zijn partijgenoot Schippers. Volgens Kamp is die combinatie niet noodzakelijk. "Maar als je begint als verkenner en je ziet een weg om tot een kabinet te komen, en je kunt het dan vervolgens zelf invullen en afmaken, zit je in een flow. Dan kan het redelijk snel gaan", zei hij op de radio.
'Denkbaar dat huidige coalitie wordt verlengd'
De ex-minister noemde als "voorstelbare mogelijkheid" voor een nieuw kabinet verlenging van de huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. "Het is opmerkelijk dat vier partijen vier jaar lang regeren en dat ze dan bij verkiezingen per saldo een paar zetels winnen", vindt Kamp.
Als tweede denkbare optie noemde hij dat VVD, D66 en CDA gaan kijken naar mogelijkheden voor een kabinet met PvdA en GroenLinks.
Maar hij erkende dat er ook allerlei obstakels zijn. Die moeten nu eerst door de verkenners in kaart worden gebracht.
Zoals bijna iedereen gaat Kamp ervan uit dat zijn partijgenoot Rutte weer premier wordt. "Het is een heel bijzondere vogel. Hoe moeilijk en hoe ingewikkeld het ook is, hij blijft altijd communicatief en optimistisch. Als ik zou moeten inschatten of hij nog vier of acht jaar doorgaat, zet ik een fles wijn op acht jaar", is de verwachting van de oud-bewindsman.
