Coronacrisis raakt Zuid-Afrika hard: 'Stigma nog groter dan bij hiv'

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrika telt bijna 450.000 coronabesmettingen. Alleen de VS, India, Brazilië en Rusland hebben meer positief geteste inwoners. Het vechten tegen de verspreiding van corona wordt bemoeilijkt door een gebrek aan openheid, en door schaamte.

De Zuid-Afrikaan Goodman Makanda (38) twijfelde eerst of hij zich wel zou laten testen toen hij keelpijn kreeg. Hij was bang om corona te hebben. Zijn eerste reactie was om zijn kop in het zand te steken. Maar als voormalig tuberculose-patiënt met maar één long, koos hij toch voor een test. Die was positief. Hij ging in zelfisolatie in een krotwoning in de township Khayelitsha bij Kaapstad.

Na veertien dagen afwezigheid, vroegen zijn buren waar hij was geweest. "Hier kent iedereen elkaar, je kunt niet zomaar verdwijnen", vertelt hij. Nu staan de buren op als hij bij ze wil komen zitten en lopen ze van hem weg zonder iets te zeggen. "Ik ben coronavrij maar ik voel me gediscrimineerd. Ze sluiten me buiten."

Meer compassie

Goodman staat niet alleen. "Dit moet stoppen", schreef president Cyril Ramaphosa onlangs in een wekelijkse brief aan Zuid-Afrika. Hij riep Zuid-Afrikanen op om meer compassie te hebben met coronapatiënten. Volgens hem leiden angst en onwetendheid ertoe dat mensen met het virus worden gestigmatiseerd. Net zoals met hiv gebeurde, de andere infectieziekte die samen met tuberculose het land snoeihard raakt. Mensen met corona zouden volgens de president zelfs weggehouden zijn bij klinieken door andere buurtgenoten die hen daar niet willen.

Pumeza Runeyi werkt al ruim een decennium als gezondheidsvoorlichter in Khayelitsha. Ze geeft nu voor Artsen zonder Grenzen op straat informatie over zowel hiv als corona. "Volgens mij is de smet op corona nog groter dan ooit het geval was met hiv", zegt ze. "Het is een ziekte die je makkelijk krijgt en waar je dood aan kan gaan. Het is ongrijpbaarder. Hiv krijg je door een daad. Corona kun je overal oplopen."

Gevaarlijk, noemt Simo Sithandathu het stigma. Hij werkt voor de Treatment Action Campaign, een organisatie die het voortouw nam in Zuid-Afrika in de strijd tegen hiv. Ook hij ziet parallellen. "Ik hoor mensen zeggen dat ze nooit een coronatest zullen doen, omdat ze weten hoe ze dan behandeld worden door hun familie en door hun buurt. Als ze echt ziek worden dan moeten ze wel maar ondertussen kan virus zich verder verspreiden."

Zuid-Afrika ging in eerste instantie in april en mei in een zeer strenge lockdown maar versoepelde de regels de afgelopen maanden. Zo zijn restaurants weer open en gaan ook veel kinderen weer naar school. De versoepelingen kwamen terwijl de besmettingen juist toenemen. De overheid wil zo de economie redden.

De regering probeert meer openheid te creëren om het stigma aan te pakken. Van verschillende ministers is bekendgemaakt dat ze besmet zijn. En president Ramaphosa prees de familie van Nelson Mandela. Mandela's dochter Zindzi Mandela overleed deze maand, en hoewel het niet direct als doodsoorzaak werd aangewezen, maakte de familie bekend dat ze corona had.

Het was niet de eerste keer dat de familie Mandela hielp met het doorbreken van een stigma. Nelson Mandela zelf openbaarde in 2005 dat zijn zoon was overleden aan hiv/aids en riep op een einde te maken aan het taboe.

'Iedereen kan geraakt worden'

Ex-patiënt Makanda wil zijn verhaal blijven vertellen en hoopt dat het helpt om zijn gemeenschap te laten zien dat je corona kan overleven. "We moeten niet tegen elkaar vechten, maar tegen corona. Iedereen kan erdoor geraakt worden."

Ondertussen neemt het aantal infecties buiten Zuid-Afrika ook rap toe. Volgens officiële cijfers zijn 850.000 mensen op het continent besmet. Afgezien van Zuid-Afrika ligt het aantal besmettingen in veel landen onder de Sahara nog laag, maar het tempo waarmee de besmettingen toenemen is alarmerend. Onder meer in Ghana en Nigeria schieten de cijfers omhoog. De zorgen zijn groot dat de zwakke gezondheidszorg in veel Afrikaanse landen, de pandemie niet aankunnen.