Hongerpandemie dreigt: 'Niet corona zelf, maar gevolgen maken meeste slachtoffers'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Sport & Buitenland

Kilometerslange rijen voor voedselbanken in Zuid-Afrika, vechtpartijen om meel en bakolie in de sloppenwijken van Nairobi. En wanhopige gezinnen in Colombia die rode lappen uit hun ramen hangen, als symbool voor honger. Ze vragen zich af wat hen eerder doodt: het coronavirus, of hun gebrek aan eten.

"Ik zit al twintig jaar in het vak, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt", zegt Margot van der Velden. "Door de coronacrisis dreigt een wereldwijd voedselprobleem van ongekende proporties." Dat terwijl in Nederland juist overschotten zijn.

De directeur noodhulp van het World Food Programme komt superlatieven tekort voor andere delen van de wereld. De voedselhulporganisatie van de Verenigde Naties vreest een dubbele pandemie: na corona een van honger.

Honderdduizenden doden

Als de voedseldistributie door lockdowns, dichte grenzen en protectionistische maatregelen verstoord blijft, verwacht het WFP dat er komende maanden 300.000 mensen per dag zullen sterven van de honger. Door de coronacrisis verdubbelt het aantal mensen in acute hongersnood nagenoeg van 135 naar 260 miljoen aan het eind van dit jaar.

Om de meeste acute voedselproblemen voor 's werelds kwetsbaarste groepen op te vangen, is volgens het WFP meteen 1,4 miljard dollar extra nodig. Van der Velden: "Dat is slechts een beginnetje. Daarmee help je alleen het topje van de ijsberg."

"Niet het virus zelf, maar de gevolgen ervan maken de grootste slachtoffers in arme landen", waarschuwt ook Ruerd Ruben, hoogleraar impactanalyse van voedselsystemen aan de Wageningen Universiteit.

Ruben ziet een nieuw, ander soort honger ontstaan als gevolg van de coronacrisis. Waar ondervoeding door aanhoudende conflicten, natuurrampen en recente sprinkhanenplagen traditioneel vooral het platteland raakt, lijken mensen in steden nu het eerste en grootste slachtoffer. "Wereldwijd is er ruim voldoende voedsel, het komt alleen niet op de juiste plekken terecht."

Zo staan momenteel veel zeecontainers stil in de havens van China, zetten landen als Vietnam en Cambodja een rem op de export van rijst en stelt Rusland quota aan de uitvoer van graan - oproepen van de Wereldhandelsorganisatie om geen protectionistische maatregelen door te voeren ten spijt. Als gevolg van de toenemende schaarste stijgen de voedselprijzen.

Tegelijkertijd hebben miljoenen dagloners door de lockdown-maatregelen geen inkomen en dus nauwelijks geld om voedsel te kopen. De ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties, UNDP, waarschuwde eerder dat de helft van de banen in Afrika verloren kan gaan door de crisis en schat een inkomensverlies van 220 miljard dollar.

Correspondent Elles van Gelder en cameraman Sven Torfinn laten zien waar dat nu al toe leidt in Nairobi, de hoofdstad van Kenia:

De combinatie van de al wijdverspreide armoede, afhankelijkheid van geïmporteerd voedsel en stijgende voedselprijzen leiden tot een gevaarlijke cocktail. Ruben: "Er ontstaan problemen aan de vraag én aanbodzijde. Ik vrees voor de mensen in miljoenensteden als Nairobi, Lagos en Johannesburg. Hun koopkracht valt volledig weg."

Noodhulp-directeur Van der Velden ziet wereldwijd problemen. "Bestaande brandhaarden verergeren en breiden uit. Waar crises normaal gesproken één land of één regio raken, treft covid-19 nu globaal de kwetsbaarste landen. Van Latijns-Amerikaanse landen als Venezuela, Ecuador en Colombia tot de Westelijke Sahel en Bangladesh. En we zitten nog niet eens op de piek van de crisis."

Buiten de landsgrenzen

Het WFP heeft alle sponsoren gevraagd toegezegde donaties eerder over te maken. "Dat gaat aardig. Maar daar bovenop is dus nog een flinke som extra geld nodig: om te beginnen die 1,4 miljard dollar. Daar helpen rijke landen niet alleen de arme en getroffen landen mee, maar straks ook zichzelf", waarschuwt Van der Velden.

"We moeten zorgen voor een vangnet, voordat de problemen tot een gigantische hongerpandemie leiden met alle gevolgen van dien." Denk aan politieke onrust, oplaaiende conflicten en een wereldwijde vluchtelingenstroom.

WUR-hoogleraar Ruben ziet moedeloos aan hoe rijke landen alles op alles zetten om de eigen economie te redden, maar nauwelijks verder kijken dan de eigen landsgrenzen. Zo stelt hij dat Nederland eigenlijk 10 procent van de middelen die het beschikbaar stelt voor herstel van de economie zou moeten besteden in het buitenland.

Ruben: "Je kunt wel miljardensteun geven aan KLM, maar ze vliegen op 48 bestemmingen in ontwikkelingslanden, van Dar es Salaam in Tanzania tot Bogota in Colombia. We hebben er simpelweg belang bij dat het ook daar goed gaat. Juist onze open economie wordt zwaar getroffen als we niets doen aan het herstel van de talloze verbindingen die we in en met het buitenland hebben."

Internationale samenwerking is misschien wel belangrijker dan ooit, zeggen hij en Van der Velden: "Want gebeurt er nu niks, dan gaan we in een paar weken decennia terug in de tijd."