Van depressie tot akkoord: zo zag dit 'klimaatdecennium' eruit

• Erika de Joode

  redacteur Online

In 2010 kregen we in de winkel nog een gratis plastic tasje, reden er nauwelijks elektrische auto's rond en hadden we van 'klimaatspijbelaars' nog nooit gehoord.

Inmiddels zijn we tien jaar verder. Een decennium met nieuwe klimaatconferenties, drukbezochte klimaatmarsen en blijvende klimaatscepsis. Zo zag dat eruit:

Over één ding zijn de meeste mensen het wel eens: een van de belangrijkste sleutelmomenten op het gebied van het klimaat vond plaats in 2015 in Parijs. Daar sloten 195 landen een mondiaal akkoord over klimaatverandering, waarin ze afspraken de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder de 2 graden (het liefst zelfs tot 1,5 graad).

'Klimaatdepressie'

Hoewel aanvankelijk nog maar langzaam leek door te dringen hoe groot de consequenties ervan waren, werd het akkoord van Parijs al meteen 'historisch' genoemd. En dat terwijl we dit decennium begonnen met depressieve onderhandelaars die nergens meer in geloofden, vertelt klimaatbeleidsonderzoeker Heleen de Coninck van de Radboud Universiteit.

"Nadat de klimaattop in Kopenhagen eind 2009 was mislukt, zag je dat de aandacht voor het klimaat even helemaal weg was. De onderhandelaars waren zo teleurgesteld, er trad een soort algehele klimaatdepressie in. En daardoor dachten veel mensen: we kunnen er blijkbaar niks aan doen."

Breuk

Toch stond het denken over het klimaat in die periode niet stil. Zo werd in Nederland in 2013 het Energieakkoord gesloten, met afspraken over bijvoorbeeld oude kolencentrales (die moeten weg) en windparken (die moeten er juist bij).

Ed Nijpels, die in de jaren 80 milieuminister was, zag toe op de naleving van het Energieakkoord. "Het akkoord vormde een doorbraak in het denken over het klimaat", zegt hij er nu over. "Een breuk in het tot dan toe warrige en inconsistente energiebeleid dat Nederland voerde. De urgentie werd tot dan toe niet gevoeld, het klimaat stond helemaal niet op de agenda."

In de tweede helft van dit decennium kregen we in Nederland een Klimaatwet, een Klimaatakkoord en vorige maand voor het eerst een nationale Klimaat- en Energieverkenning.

Duurzaamheidsorganisatie Urgenda dwong de Nederlandse Staat om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, we zagen verschillende klimaatmarsen en tienduizenden klimaatspijbelaars. Het moge duidelijk zijn: het klimaat heeft de politieke en maatschappelijke agenda inmiddels wel bereikt.

Hete zomers en meer aardbevingen

Volgens onderzoeker De Coninck komt dat door een combinatie van factoren. "De wetenschappelijke zekerheid neemt toe, maar mensen zien klimaatverandering ook bevestigd in hun eigen omgeving." Ze doelt op de afgelopen twee hete zomers in Nederland. "Die zijn geen signaal voor klimaatverandering, want het klimaat is het gemiddelde weer over dertig jaar. Maar door die hete zomers zijn mensen wel vaker gaan denken: er is misschien iets aan de hand."

Ook de toename van aardbevingen in Groningen heeft meegespeeld, zegt De Coninck. "Die komen natuurlijk niet door klimaatverandering, maar hebben wel heel veel invloed gehad op de rol van gas in Nederland. Gas was altijd onaantastbaar. Maar nu werd het uitfaseren van gas bespreekbaar in de politiek."

Met de aandacht voor het klimaat nam ook de weerstand toe. Want al die klimaatplannen kosten geld, en wie gaat dat betalen? Hoe moet dat straks zonder gasfornuis? En mogen we straks nog wel vlees eten of autorijden?

Oud-VVD-minister Nijpels haalt een van zijn stokpaardjes van stal: "Je kunt er beter met de vrouw van je vriend vandoor gaan dan met zijn auto." Klimaatmaatregelen op het gebied van automobiliteit liggen gevoelig, zegt hij. "Dat was dertig jaar geleden zo en nu nog steeds. Hetzelfde geldt voor duurzame investeringen in je eigen huis. Dat moet je wel kunnen betalen."

'Geldklopperij'

De betaalbaarheid van klimaatmaatregelen staat in de politiek regelmatig ter discussie. Volgens Thierry Baudet van Forum voor Democratie kosten de geplande maatregelen "astronomisch" veel geld, terwijl ze "niet-renderend" zijn. PVV-leider Geert Wilders spreekt van "ideologische geldklopperij".

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekende eerder dit jaar dat de extra kosten van het (toen nog concept-)klimaatakkoord oplopen tot bijna 2 miljard per jaar in 2030. De kosten van het definitieve akkoord liggen waarschijnlijk iets hoger, voegde het PBL daar in november aan toe.

'Banger voor klimaatverandering'

Volgens onderzoekers van demografisch instituut NIDI is het aantal klimaatsceptici in Nederland het afgelopen decennium afgenomen. Vond in 2009 nog bijna een kwart van de Nederlanders de verhalen over klimaatverandering sterk overdreven, in 2018 was dat gedaald tot 11 procent.

Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat het aantal mensen dat zich zorgen maakt over de opwarming van de aarde in die periode juist is toegenomen van 35 naar 58 procent. Recent onderzoek van de Europese Investeringsbank geeft eenzelfde beeld: bijna de helft van de 30.000 ondervraagden gaf aan banger te zijn voor klimaatverandering dan voor baanverlies of een terroristische aanslag.

Verbeterpunten

Volgens hoogleraar Linda Steg, die aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek doet naar het milieugedrag van consumenten, gelooft maar 2 procent van de inwoners van Europa dat klimaatverandering niet bestaat. Ze baseert zich op een groot onderzoek waaraan zij met andere Europese collega's werkte. "Hetzelfde aantal zegt dat wij mensen er niets mee te maken hebben."

Volgens Steg is het draagvlak voor klimaatmaatregelen veel groter dan gedacht. Maar er zijn nog wel verbeterpunten, ziet ze. "Voor draagvlak is het bijvoorbeeld belangrijk dat de kosten en baten eerlijk zijn verdeeld. En dat mensen het gevoel hebben dat ze inspraak hebben. Dat kan beter."