Noor de Kort
redacteur Online
Een advocaat vergeleek het Marengo-proces laatst nog met een virus waar je nooit meer vanaf komt. Het Openbaar Ministerie noemde het vandaag een proces dat nooit leek te eindigen. Toch liggen er nu, na zes jaar, vonnissen van de rechtbank in het meest beruchte proces van de afgelopen jaren.
"De rechtsstaat heeft tijdens deze zaak onder druk gestaan", constateert officier van justitie Ferry van Veghel, doelend op de moorden die gedurende het proces zijn gepleegd. Drie mensen uit de omgeving van kroongetuige Nabil B. zijn vermoord: zijn broer, zijn advocaat Derk Wiersum en zijn vertrouwenspersoon Peter R. de Vries.
Maar, zegt Van Veghel (naar eigen zeggen met enige trots): "De rechtsstaat laat vandaag zien dat er recht gesproken wordt, wat er ook gebeurt."
'Proces met gitzwarte rand'
Toch is er veel veranderd in zes jaar Marengo, door de rechtbank vandaag "een proces met een gitzwarte rand" genoemd.
Na het extreme geweld tegen mensen uit de omgeving van de kroongetuige kregen procesdeelnemers en andere betrokkenen te maken met vergaande veiligheidsmaatregelen. Dat was ook vandaag weer te zien rond De Bunker, de extra beveiligde rechtbank in Amsterdam-Osdorp: voor de deur zwaarbewapende agenten met bivakmutsen, gepantserde auto's die af en aan reden, en in de lucht een helikopter en drone voor extra toezicht.
Op de allereerste zitting in 2018 deden de officieren van justitie en rechters nog in alle openbaarheid hun werk. Inmiddels worden ze al jaren zo anoniem mogelijk gehouden. Sinds de moord op Derk Wiersum zetten officieren van justitie in tientallen zaken niet meer hun naam, maar een nummer in dossierstukken. Allemaal uit veiligheidsoverwegingen. "De angst is erin geslopen", constateert Sven Brinkhoff, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam.
Volgens hem is er een tijd vóór Marengo en een tijd erna. "We zijn te naïef geweest. We dachten dat het nooit zou gebeuren dat een advocaat uit het leven zou worden geschoten vanwege zijn rol in een proces. Sinds deze zaak weten we dat ook mensen in de bovenwereld, professionals die zich met een zaak bezighouden, doelwit kunnen zijn van het criminele milieu."
'Prijs te hoog'
Het Marengo-proces heeft Nederland definitief veranderd, vindt ook Onno de Jong, de advocaat van de kroongetuige. Ook hij wijst als oorzaak hiervoor naar de drie moorden tijdens het proces. "We zijn ons heel bewust geworden van wat zulk geweld teweeg kan brengen. Er worden nu wél veiligheidsmaatregelen genomen."
Zijn cliënt Nabil B. (zelf verdachte in het proces en veroordeeld tot tien jaar) waarschuwde van begin af aan voor het risico op wraak voor zijn verraad. Hij vond dat zijn hele familie beveiligd moest worden, wat pas gebeurde na de moord op zijn broer. Toen vervolgens zijn advocaat Derk Wiersum werd doodgeschoten, volgde ook beveiliging voor tientallen andere betrokkenen.
Het geweld riep de vraag op of het nog wel verantwoord is een kroongetuige in te zetten, als criminelen zich uit wraak vervolgens richten op onschuldige slachtoffers. Volgens hoogleraar Brinkhoff heeft de zaak laten zien dat de prijs te hoog is.
Bovendien stelt de overheid zich erg kwetsbaar op door met een kroongetuige in zee te gaan, vindt Brinkhoff. Hij noemt de kroongetuigeregeling een "besmet opsporingsmiddel", vanwege "de gevaren die kunnen ontstaan, maar ook vanwege het gedoe over de betrouwbaarheid van een kroongetuige". Hij pleit ervoor om op andere manieren bewijs te vergaren "die minder kwetsbaarheid oproepen".
Vijf moorden opgelost, drie gepleegd
Maar officier van justitie Ferry van Veghel (zelf niet betrokken bij het Marengo-proces) noemt de kroongetuigeregeling "een heel belangrijk middel waarover het OM moet kunnen beschikken". Ook in de Marengo-zaak speelde kroongetuige Nabil B. een cruciale rol, stelt hij. "Het inzetten van een kroongetuige in deze zaak was nodig om te komen tot het oplossen van liquidaties. Het is voor ons volstrekt ondenkbaar dat wij als overheid een stap terugzetten als de zware, georganiseerde misdaad een stap vooruit zet."
Of het geweld de inzet van de kroongetuige waard is geweest, vindt advocaat De Jong "een rare vraag". "Natuurlijk, zonder kroongetuige waren die drie moorden niet gepleegd. Maar mede door de kroongetuige zijn er vijf moorden opgelost, die anders onopgelost waren gebleven." Geen enkel strafproces is het waard dat er mensen sterven, zegt hij, maar tegelijkertijd mag het nooit zo zijn dat zware criminelen dan maar met rust gelaten worden.
Narcostaat?
Het geweld tijdens het Marengo-proces voedde ook de discussie of Nederland is verworden tot een narcostaat, een plek waar de georganiseerde misdaad het voor het zeggen heeft. "Dat is natuurlijk onzin", reageert De Jong. "In een narcostaat heerst rechteloosheid. Bij ons is niet iedereen corrupt, de rechtspraak functioneert. Wij zijn géén narcostaat."
Brinkhoff is het daar mee eens, maar hij ziet wel dat de overheid grote moeite heeft om het onderliggende probleem van liquidaties en ander geweld aan te pakken: de drugseconomie. Hoewel de overheid successen boekt in de strijd tegen de georganiseerde misdaad, blijft de drugshandel in Nederland floreren. "Er is zoveel mee te verdienen, dat er steeds weer andere mensen opstaan. Het is dweilen met de kraan open."
Het is volgens hem de vraag of het Marengo-proces een eenmalige geweldsexplosie teweeg heeft gebracht, of dat er een nieuwe standaard is gezet. "Ik hoop het eerste, maar we kunnen er niet van uit gaan."
Bekijk ook onze terugblik op tien cruciale momenten in het Marengo-proces:
