Nieuwe zzp-wetten: betere bescherming tegen schijnzelfstandigheid of betutteling?

De nieuwe minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is net begonnen en er ligt al veel werk klaar voor Eddy van Hijum. Een daarvan is de aankomende handhaving van de wet DBA vanaf 1 januari. Die moet schijnzelfstandigheid terugdringen. Daarnaast krijgen bedrijven in de toekomst ook te maken met een nieuwe wet VBAR, die mogelijk nog strenger is.

Aan de hand van vijf vragen leggen we de wetten aan je uit.

Waar gaan deze wetten over?

Het gaat om twee verschillende wetten. De Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) en de Wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (VBAR).

De wet DBA, die al langer bestaat, heeft bepaalde criteria om te kijken of iemand werkt als schijnzelfstandige. Het belangrijkste is of een freelancer werkt onder het gezag van een werkgever. Bijvoorbeeld of een opdrachtgever voor je mag bepalen met wie je werkt, waar en hoelang.

Met die toetsing moet de wet bepalen wie werkt als echte ondernemer en wie de werkzaamheden zou kunnen uitvoeren als werknemer in loondienst.

De nog niet ingevoerde wet VBAR gaat over het verder verduidelijken van arbeidsrelaties. Daarnaast voert die een bruto-uurloon op van 33 euro. Mensen die minder verdienen, zouden eenvoudiger rechten als werknemer kunnen opeisen.

Hoe is de wetgeving tot stand gekomen?

In mei 2016 ging de wet DBA in, omdat het aantal zzp'ers sterk groeide. Bij het inhuren van een zelfstandige waren er een paar belastingvoordelen die er niet zijn als iemand in loondienst is. Er bestond daarvoor een verklaring arbeidsrelatie (VAR), een overeenkomst waarin de freelancer aangaf niet in vast dienstverband te werken.

"Dan wist je dat iemand voor een jaar als zelfstandige zou werken en kwam er ook geen naheffing over loonbelasting vanuit de Belastingdienst", zegt universitair docent (UvA) Niels van der Neut. Hij is vorig jaar gepromoveerd op zzp'ers. "Maar dat strookte niet altijd met de werkelijkheid, maatwerk was nodig."

In de acht jaar na de invoering werd strenge handhaving steeds uitgesteld, omdat het verschil tussen zzp'er en werknemer niet duidelijk werd. Dat uitstellen is nu echt klaar, hoewel er volgens sommigen nog steeds geen duidelijkheid is.

Waarom is dit nodig?

De wet DBA en zijn mogelijke opvolger, de VBAR, moeten onder meer een oplossing zijn voor mensen die niet als ondernemer willen werken, maar dat toch gedwongen doen. Het is niet bekend hoeveel mensen schijnzelfstandig zijn.

Vakbond FNV is hier al langer mee bezig, bijvoorbeeld bij bezorgbedrijven. De bond kreeg bij de rechter gelijk dat Deliveroo-bezorgers geen echte freelancers zijn.

Ook de Vereniging Zelfstandigen Nederland wil geen gedwongen zelfstandigheid. Het brutobedrag van 33 euro zal al veel helpen, zegt voorzitter Cristel van de Ven. "Daar help je in ieder geval de postbezorgers, fietskoeriers, koks en bediening mee die liever als werknemer werken. Als je alleen opdrachten doet met zulke lage tarieven, kan je waarschijnlijk niet duurzaam ondernemer zijn."

Wie is er blij mee, en wie niet?

Toch ziet de vereniging nog veel ruimte voor verbetering in de wet VBAR. "Het is halfbakken uitgewerkt. Er is onvoldoende nagedacht over de gevolgen voor werkenden. Die krijgen straks mogelijk een reeks aan 'kruimelcontracten'. Als je bijvoorbeeld 40 uur per jaar een cursus geeft en daar een contract voor krijgt, heb je in een jaar misschien wel tien werkgevers. Dat wordt een administratief gedrocht."

Volgens Van de Ven zijn veel fiscale voordelen al afgebouwd en ligt er een wetsvoorstel voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering.

Volgens arbeidsrechtdeskundige Van der Neut is het huidige stelsel van sociale zekerheid gebaseerd op het idee dat arbeid wordt verricht op basis van een arbeidsovereenkomst. Volgens hem gaat van de verandering, namelijk dat er meer mensen in loondienst komen, dan ook de maatschappij het meest profiteren. "Daarnaast natuurlijk de pensioenfondsen, de schatkist van de overheid en de schijnzelfstandige die werknemer wil zijn."

Hoe nu verder?

Het is nog niet zeker dat de wet VBAR in zijn huidige vorm wordt ingevoerd. Later dit jaar komt er nog een advies van de Raad van State.

Daarna moeten de Eerste en Tweede Kamer er nog over stemmen. De Vereniging voor Zelfstandigen Nederland wil nog in gesprek met minister Van Hijum. Cristel van de Ven: "Er moet snel duidelijkheid komen."

De VBAR zal op zijn vroegst 1 januari 2026 ingaan.