Vijf vragen over de Britse Rwanda-wet: zo worden asielzoekers opgevangen

Na jaren politiek en juridisch getouwtrek heeft het Britse parlement vannacht de controversiële wet aangenomen die het uitzetten van asielzoekers naar Rwanda mogelijk maakt. In die wet is Rwanda als veilig land bestempeld, waardoor het Verenigd Koninkrijk asielzoekers legaal naar het Afrikaanse land zou kunnen overbrengen. Waar komen zij terecht en zijn er meer Europese landen die zo'n wet overwegen?

Wat houdt de Rwanda-wet in?

Mensen die illegaal de oversteek maken naar het Verenigd Koninkrijk, bijvoorbeeld via het Kanaal, kunnen vanaf nu naar Rwanda worden gebracht. Het is niet duidelijk om hoeveel mensen dat zal gaan. Jaarlijks komen er naar schatting 40.000 migranten illegaal in het VK aan.

In de praktijk zullen mensen niet vanaf vandaag of morgen op het vliegtuig worden gezet. Koning Charles moet de wet nog ondertekenen, zoals hij met elke nieuwe wet doet. Dat gebeurt mogelijk vandaag al. Daarna duurt het zeker nog "tien tot twaalf weken" voor het eerste vliegtuig vertrekt, zegt premier Sunak.

Rwanda is vaker betrokken bij migratiedeals. Zo zijn er vluchtelingen die in 2023 uit Libië werden geëvacueerd in het Afrikaanse land ondergebracht. Het VK heeft al ruim honderd miljoen pond uitgetrokken om de medewerking van het land te realiseren.

Waar worden de migranten opgevangen?

In de hoofdstad Kigali staan zo'n 500 mensen klaar om de migranten op te vangen, heeft premier Sunak laten weten. Ze worden in accommodaties ondergebracht als Hostel Hope in Kigali. Dat hostel is naar eigen zeggen klaar voor de vluchtelingen: dat zijn ze al sinds oud-premier Johnson de wet twee jaar geleden aankondigde.

Er kunnen ongeveer 100 mensen ondergebracht worden. Op foto's ziet het eruit als een hotel, maar bij de opvang worden wel vraagtekens gezet. Er is bijvoorbeeld geen maximum aantal opvangplekken vastgesteld.

Bij het verblijf staan tenten klaar om alle asielaanvragen te kunnen verwerken. Ruim 300 lokale ambtenaren hebben daarvoor een training gehad. Er komen ook Britse ambtenaren naar Kigali om te helpen bij de procedure en nieuwe mensen op te leiden.

De vluchtelingen komen in locaties als het Hope Hostel terecht:

Mag dit allemaal?

Het Britse parlement kan wetten invoeren en nationale rechters de wet voorschrijven, maar internationaal gezien moet het Verenigd Koninkrijk zich aan verschillende verdragen houden. Bijvoorbeeld het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten van de Verenigde Naties, waarin onder meer staat dat iedereen recht heeft op een eerlijk proces.

Mensen hebben verder het recht om internationaal te procederen, bijvoorbeeld bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Dat kan op individuele basis en duurt in de meeste gevallen enkele jaren.

In de nieuwe wet is wel vastgelegd dat de bepaling dat Rwanda veilig is niet kan worden aangevochten. Op dit moment worden er al migranten en asielzoekers geselecteerd die binnenkort naar Rwanda zullen worden uitgezet.

Hoe kijken andere landen hiernaar?

Het Verenigd Koninkrijk is het eerste land dat dit plan echt doorvoert, maar niet het eerste dat een deal sluit met Rwanda voor het opvangen van asielzoekers. In Denemarken werd in 2021 al een wet aangenomen om de asielprocedure aan het Afrikaanse land uit te besteden, al is die nog niet in de praktijk gebracht.

Ook in Nederland gingen daarvoor stemmen op. Vorig jaar februari wilde de Tweede Kamer dat er contact gezocht werd met Denemarken over het opzetten van asielzoekerscentra buiten de Europese Unie.

Hoe wordt er gereageerd?

Mensenrechten- en vluchtelingenorganisaties zijn niet blij met de nieuwe wet. De UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN, zei begin dit jaar nog dat er te veel risico's zijn voor vluchtelingen die in Rwanda moeten wonen.

In november oordeelden de hoogste rechters van het VK ook dat het te onveilig is, omdat er een risico is dat de migranten uiteindelijk onrechtmatig zouden worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. Ook waren er toen zorgen over het asielproces in Rwanda.

Vervolgens heeft premier Sunak nieuwe afspraken gemaakt met Rwanda en de nieuwe wet doorgevoerd om de veiligheidszorgen van de rechters weg te nemen.

De VN-mensenrechtenchef roept via de UNHCR de Britten op om het plan te heroverwegen. Ook de commissaris voor de mensenrechten van de Raad van Europa spreekt zich op X uit tegen de wet. Hij zegt zich grote zorgen te maken over de rechten van asielzoekers en migranten die in Rwanda belanden.