'De bel luidt voor Europa', in hoeverre kan de NAVO zonder de VS?
"Ik heb in mijn leven nog nooit de bel in Europa zo luid horen klinken als nu." Dat is de alarmerende boodschap van ex-NAVO-topman Jaap de Hoop Scheffer. Hij noemt het hoog tijd dat Europese landen hun grote militaire afhankelijkheid van de VS afbouwen.
De aanleiding voor De Hoop Scheffers oproep is wat Donald Trump (die opnieuw president van de VS wil worden) afgelopen weekend op campagne heeft gezegd. Als Europese landen "niet betalen" hoeven ze wat Trump betreft niet te rekenen op Amerikaanse hulp als Rusland zou aanvallen. "Ik zou ze juist aansporen om te doen wat ze maar willen."
'Wat gaan we doen?'
Of het nou campagnetaal is of niet, Europa moet volgens de voormalige NAVO-chef nadenken over een toekomst waarin Amerikaanse hulp niet vanzelfsprekend meer is. "Ik hoor nog te weinig: wat gaan we dan doen", zei De Hoop Scheffer gisteren op Radio 1 van de Vlaamse omroep VRT.
Laten we inzoomen hoe de NAVO ervoor staat. Qua budget is het bondgenootschap van 31 landen ongeëvenaard in de wereld. Samen zijn de lidstaten goed voor ongeveer de helft van alle defensie-uitgaven wereldwijd. Dat blijkt uit een gisteren verschenen rapport van het IISS, het Internationale Instituut voor Strategische Studies in Londen.
905 miljard dollar
Een belangrijke kanttekening is dat de VS qua uitgaven op eenzame hoogte staat. Vorig jaar gaf Washington zo'n 905 miljard dollar uit aan zijn strijdkrachten en defensie-industrie. Dat is meer dan de eerste vijftien landen die na de VS op de ranglijst staan.
Alle Europese landen, inclusief niet NAVO-leden, besteedden in 2023 zo'n 388 miljard dollar aan defensie. Rusland stak vorig jaar ongeveer een derde van dat bedrag in zijn oorlogsindustrie.
De statistieken geven een indicatie hoe afhankelijk Europese landen zijn van hun belangrijkste bondgenoot. Zo wordt op ons continent sterk geleund op Amerikaanse wapensystemen en ondersteuning. Voor Nederland gaat het bijvoorbeeld om F-35-straaljagers en zogenoemde Reaper-drones.
"We missen in Europa het vermogen van inlichtingen inwinnen en het voeren van een commando over een groot aantal strijdkrachten", zegt defensieanalist Patrick Bolder. Maar ook voor langeafstandswapens, luchtafweersystemen en bevoorrading zijn de Amerikanen nu nog onmisbaar, vervolgt de oud-luchtmachtofficier.
'Minstens tien tot vijftien jaar nodig'
Hoewel Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kernwapens hebben, ligt de nucleaire afschrikking volgens Bolder grotendeels bij de VS. Samenvattend zegt hij: "Het gaat minstens tien tot vijftien jaar duren voordat je Europa kunt verdedigen zonder Amerikaanse middelen of kennis."
Er is veel werk aan de winkel - maar verandering is in gang gezet. In reactie op de Russische invasie van Oekraïne zijn de Europese defensiebudgetten opgeschroefd. Afgelopen jaar werd volgens het IISS-rapport, gecorrigeerd naar inflatie, 4 procent meer geld geïnvesteerd.
In EU-verband zijn talloze samenwerkingsprojecten gestart om de industrie een impuls te geven. Hoewel het doel van een miljoen artilleriegranaten voor Oekraïne bijvoorbeeld niet werd gehaald, is de munitieproductie in Europa opgevoerd.
Nieuwsuur maakte onlangs deze video over de Nederlandse landmacht en de Europese defensie-industrie:
"Het gaat nog niet snel genoeg, maar Europa is wel op weg", zegt William Alberque. Hij is directeur van de afdeling strategie, technologie en wapens bij denktank IISS. "Als ze de koppen bij elkaar steken, zijn er veel kansen voor Europeanen."
Hij verwijst naar project Diana (wat staat voor Defence Innovation Accelerator for the North Atlantic). Deze door de NAVO opgerichte organisatie is bedoeld om innovatie te stimuleren binnen de defensiemarkt. Denk aan drones, kunstmatige intelligentie en hypersonische wapens.
Volgens Alberque valt er vooral veel te winnen bij de productie van nieuwe, goedkopere systemen om Europa onafhankelijker te maken.
Versnippering
Veel van het extra budget in Europa gaat op aan onderhoud, concludeert IISS in het rapport. Een ander probleem is het versnipperde aanbod van wapensystemen en munitie binnen Europa. Dat maakt de samenwerking tussen landen vaak nog weinig efficiënt.
"Sommige systemen of voertuigen zijn een soort monster van Frankenstein", zegt Alberque. Een in land A geproduceerde tank kan in land B mogelijk niet worden gebruikt, doordat het besturing- of communicatiesysteem net weer anders is.
"Je moet constateren dat het vooral separate lidstaten zijn", zegt Bolder. Hij voorziet dat er forse langetermijninvesteringen nodig zijn om Europese NAVO-lanen meer als geheel te laten functioneren. "Ze moeten daarover snel met elkaar gaan praten."
