Zorgen over intrekken pesticiden-wet: 'We dachten dat er eindelijk maatregelen kwamen'

De ene klimaat- en natuurmaatregel na de andere sneuvelt in Brussel. Met als klap op de vuurpijl deze week het voorstel om het gebruik van pesticiden te halveren in 2030. Actiegroepen en wetenschappers maken zich grote zorgen. Want wat komt er nog terecht van de 'Green Deal' om de landbouw te verduurzamen?

"Ik ben echt enorm teleurgesteld", zegt hoogleraar bodemfysica en landbeheer Violette Geissen. Ze doet onderzoek naar de effecten van pesticiden-cocktails. "Wij dachten dat er eindelijk maatregelen kwamen." Ook universitair hoofddocent bestuurskunde Jeroen Candel had het niet aan zien komen: "Ik ben gewoon heel verdrietig. We maken ons er al zo lang hard voor."

Beide wetenschappers van Wageningen University & Research (WUR) spraken in Brussel de Europarlementariërs toe, maar zonder resultaat dus. Candel: "Het voelde een beetje als in de film Don't Look Up". Gevoel voor urgentie leek er niet bij veel Europese politici, zegt hij.

Het is uitzonderlijk dat de Europese Commissie een wetsvoorstel helemaal intrekt. Eerder werden wel al andere milieu- en natuurmaatregelen opgeschort. "De beroemde 'van boer tot bord-strategie' van Timmermans voor verduurzaming van de landbouw is van tafel, er is niks meer van over. Alle wetsvoorstellen zijn verwaterd", aldus Candel.

'Rechtse wind'

Hoe komt het dat de noodzaak - die er volgens wetenschappers en natuurorganisaties is - niet gezien lijkt te worden? Volgens voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie is het pesticiden-plan "een symbool geworden van polarisatie" en "is er meer dialoog en een andere aanpak nodig om door te gaan". De voorstellen leidden tot boosheid bij de boeren, die het gevoel hadden dat er over hun hoofden heen werd beslist over hun lot.

Ingrid Visseren-Hamakers, hoogleraar milieubeleid en politiek en Eerste Kamerlid voor de Partij voor de Dieren, stelt dat het intrekken van het wetsvoorstel ligt aan de conservatieve partijen. "Het zegt veel over de politieke kleur van de Europese Commissie."

Ook volgens Willem Lageweg van de Transitiecoalitie Voedsel, een denktank voor de toekomst van de landbouw, waait er 'een rechtse wind' in Europa. "Het lijkt een boerenstrijd om mest, om het recht pesticide te mogen gebruiken, maar er zit meer onder: sociaal-culturele waarden die worden aangevallen, autonomie en plattelandscultuur. Daar wordt vanuit rechts-populistische kringen vol op ingespeeld."

Toch denkt bestuurskundige Candel dat het sneuvelen van de pesticiden-wet niet (alleen) aan boerenprotesten ligt.

"De strijd woekert al twee tot drie jaar. Ooit ging het goed met de Green Deal. Het tij zat toen mee voor duurzaamheid en biodiversiteit in Europa. Toen kwam de oorlog in Oekraïne en werd economie opeens belangrijker", zegt hij. "Onder meer de pesticiden-fabrikanten gebruikten dat: 'Nu hebben we juist voedselzekerheid nodig'. De wet was eigenlijk al dood voor de boerenacties."

Terwijl wetenschappers en natuurorganisaties dus teleurgesteld zijn, is dat gevoel in de agrarische sector anders. Fruitteler Hans van der Wind van Agractie begrijpt wel dat het pesticiden-plan van de baan is. "Met alleen groene middelen red je het nu gewoon nog niet als fruitteler of akkerbouwer, je hebt licht-chemische middelen nodig om ziektes en mislukte oogsten te voorkomen."

"Aan chemisch kleeft een negatieve bijsmaak, maar dat is onterecht. Het helpt gewoon om gezonde producten te blijven produceren", aldus Van der Wind. Ook Ron Mulders van Land- en Tuinbouworganisatie LTO vindt dat wat de Europese Commissie wilde "te rigide" was. "Bottom line is: verduurzaming is prima, maar het moet wel realistisch en haalbaar zijn."

Gezondheidsrisico's

Maar volgens WUR-wetenschappers Candel en Geissen zijn er genoeg alternatieven voor pesticiden. Zij zeggen zich juist voor de boeren zelf grote zorgen te maken over het pesticiden-gebruik. Geissen: "Het is gewoon niet bekend wat de gezondheidsrisico's zijn van pesticiden voor boeren en hun gezinnen. De effecten op de gezondheid zijn nooit getoetst. We hebben geen idee of het gebruik veilig is."

Het is twee voor twaalf, klinkt het vanuit de wetenschap. "Hoe langer je stikstof en pesticiden in de natuur brengt, hoe erger het wordt, het stapelt zich op", zegt Visseren-Hamakers.

Lageweg: "Als we niks doen wordt de pijn alleen maar groter. Het zijn reële zorgen die boeren hebben. Je moet door deze pijn heen, maar er moet vooral ook veel meer aandacht en steun naar boeren die voorop gaan in de verandering. Dat versterkt het draagvlak."