‘Nederlander saboteerde atoomcomplex in Iran, Den Haag wist niets’
Een Nederlander heeft in 2007 het beruchte Stuxnet-virus losgelaten in een Iraans atoomcomplex, schrijft de Volkskrant. De door de AIVD gerekruteerde Erik van Sabben speelde volgens de krant een cruciale rol in de sabotageactie, die het Iraanse atoomprogramma lamlegde. De politiek zou niet zijn geïnformeerd over de door de VS en Israël aangestuurde operatie. Kamerleden eisen opheldering.
De destijds 36-jarige Van Sabben infiltreerde in het ondergrondse nucleaire complex in de stad Natanz, aldus de krant. Daar installeerde hij apparatuur die was geïnfecteerd met de zeer geavanceerde software, die naar verluidt ruim een miljard dollar had gekost om te ontwikkelen.
'Hoge prijs'
De geboren Vlissinger overleed in januari 2009 bij een motorongeluk bij zijn woonplaats Dubai. In zijn overlijdensbericht in de PZC spreken nabestaanden van een noodlottig ongeval. Niets wijst op mogelijke opzet, concludeert de Volkskrant na gesprekken met mensen die op de plek van de crash waren. Maar een geciteerde anonieme MIVD'er vermoedt dat Van Sabben "een hoge prijs heeft betaald".
De krant heeft twee jaar onderzoek gedaan naar de sabotageactie. Tientallen betrokkenen zijn gesproken, inclusief negentien medewerkers van de AIVD en MIVD. Enkele jaren geleden onthulde de Volkskrant dat de Nederlandse inlichtingendiensten de infiltrant in deze sabotageactie hadden geworven. Maar destijds werd aangenomen dat het een Iraanse ingenieur was geweest.
Eveneens nieuw is het inzicht dat schijnbaar niemand in Nederland wist dat er een nieuw soort cyberwapen werd ingezet. De inlichtingendiensten wisten volgens de onderzoekers wel dat ze meewerkten aan sabotage van het Iraanse atoomprogramma, maar niet dat hun agent Stuxnet naar binnen bracht. "De Amerikanen hebben ons keihard gebruikt", zegt een inlichtingenbron.
Centrifuges kapot gedraaid
Opvallend is dat het kabinet-Balkenende IV helemaal niet op de hoogte lijkt te zijn gesteld. Ook de zogenaamde commissie Stiekem, waarin fractievoorzitters van de grootste partijen worden geïnformeerd over acties van de AIVD en MIVD, wist daardoor volgens de krant niets over Nederlandse deelname aan de zeer riskante operatie. Sommige experts beschouwen de sabotageactie in Iran als een oorlogsdaad.
Door Stuxnet draaide een groot aantal nucleaire centrifuges zichzelf kapot. Het atoomprogramma liep naar schatting enkele jaren vertraging op. Het programma bereikte ook de buitenwereld en infecteerde wereldwijd computers. Eveneens in een fabriek voor laag verrijkt uranium in Almelo ontstonden bijvoorbeeld grote zorgen over mogelijke schade, schrijft de krant.
Ondanks al deze gevolgen en risico's was niemand in Den Haag van tevoren op de hoogte gesteld, stellen de onderzoeksjournalisten. "De diensten denken dat ze hun goddelijke gang kunnen gaan", wordt een politieke bron geciteerd. Een aantal Kamerleden wil dat de onderste steen boven komt in de affaire.
De inlichtingendiensten zeggen tegen de krant dat ze niet inhoudelijk kunnen reageren op de publicatie. Ook toenmalig premier Balkenende beroept zich op vertrouwelijkheid. Een anonieme leidinggevende bij de AIVD zegt dat het gebruikelijk was om "het stoepje van de minister-president schoon te vegen". Balkenende is mogelijk bewust niet op de hoogte gesteld van de operatie vanwege de potentiële politieke gevolgen.
Van Sabben zou in 2005 zijn gerekruteerd door de AIVD. Vanwege zijn technische achtergrond, vele contacten in de regio en link met Iran werd hij gezien als de ideale kandidaat voor de missie. "Hij deed al zaken in Iran en had een Iraanse vrouw met familie daar", zegt Volkskrant-journalist Huib Modderkolk.
De veronderstelde geheime agent wordt omschreven als iemand die niet bang was risico's te nemen. Van Sabben woonde destijds al jaren in het Midden-Oosten. "Hij had een passie voor terreinrijden, kamperen en motorrijden", schreef krant The National van de Verenigde Arabische Emiraten na het overlijden van Van Sabben. In het artikel werd hij geroemd als ingenieur die een belangrijke bijdrage had geleverd aan de snelle ontwikkeling van de Golfstaat. "Hij reisde veel voor zijn werk: Sudan, Jemen, Iran en Oost-Afrika.
Bij een van die reizen in Iran zou hij dus Stuxnet hebben losgelaten in het nucleaire complex Natanz. Vermoedelijk zat het programma in een waterpomp, die Van Sabben er installeerde. Onduidelijk is of de Nederlander zelf wist welke rol hij speelde in de operatie, schrijft de krant.
