Satelliet-wedloop met Starlink kan leiden tot 'overvolle ruimte'
Toegang tot snel internet. In Nederland kijken we er al lang niet meer van op. Toch is het deze dienst waarmee Elon Musk een wereldwijde satellietenwedloop in gang heeft gezet.
Met zijn Starlink-internetsysteem heeft Musk zich onmisbaar gemaakt voor mensen in afgelegen gebieden, plekken die getroffen zijn door natuurrampen en in tijden van oorlog, met name de oorlog van Rusland tegen Oekraïne.
Grootmachten zoals Europa, China en Rusland voelen de urgentie en zijn inmiddels bezig om vergelijkbare systemen in de lucht te krijgen.
Verwacht wordt dat het aantal satellieten de komende jaren explosief toeneemt. Een ontwikkeling die astronomen en ruimtevaartdeskundigen met lede ogen aanzien.
Starlink domineert het wereldtoneel
Het in 2019 gelanceerde Starlink is onderdeel van ruimtevaartbedrijf SpaceX en biedt overal ter wereld razendsnel internet aan. Die snelheid wordt bereikt doordat de zogeheten low earth orbit-satellieten (leo-satellieten) maar 550 kilometer boven de aarde vliegen, een stuk lager dan satellieten van traditionele providers.
Inmiddels heeft het bedrijf meer dan twee miljoen actieve gebruikers. Starlink is beschikbaar op alle zeven continenten in ruim 60 landen. De omzet wordt dit jaar op een kleine 3 miljard dollar geschat, een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar.
Terwijl concurrenten zich nog in de beginfase bevinden, domineert Starlink met ongeveer 5000 actieve leo-satellieten het wereldtoneel. En die dominantie gaat gepaard met een hoop macht.
"Een nieuwe wereld"
Zo maken Oekraïense militairen gebruik van Starlink in de oorlog met Rusland, al lag Musk vorig jaar dwars, zo staat in een recent verschenen biografie. Hij zou een Oekraïense droneaanval op een Russisch schip bij de bezette Krim hebben tegengehouden. Uit angst voor nucleaire represailles van Poetin zou hij het Starlink-systeem tijdelijk hebben uitgezet om de aanval te verijdelen.
Musk stelde later dat SpaceX niets had gedeactiveerd en dat er, in tegenstelling tot wat in de biografie werd beweerd, überhaupt geen Starlink-dienst op de Krim was. In plaats daarvan zei hij dat Oekraïne hem had gevraagd dekking te creëren, wat hij weigerde.
"Ongeacht hoe het precies zat, normaal gesproken zijn de mensen die deze beslissingen nemen democratisch gekozen, of ze moeten verantwoording afleggen aan iemand die dat is", zegt Maaike Okano-Heijmans. Zij is expert op het gebied van geopolitiek en technologie bij het Clingendael Instituut.
Sprekend over Musk zegt ze: "Het gaat niet eens meer om een machtig bedrijf, maar echt om één persoon: "Dat is per definitie geen goed idee."
Grootmachten en concurrenten zijn Musks invloed niet ontgaan. Zo is Europa bezig met een eigen systeem dat in 2028 operationeel moet zijn. China heeft Starlink verboden en wil daarom eigen satellieten in een lage baan om de aarde brengen en ook Rusland is ermee bezig.
Daarnaast mengen zich nog enkele commerciële partijen zich in de strijd, zoals Project Kuiper van Amazon-oprichter Jeff Bezos, het Canadese Telesat en het Britse OneWeb.
Er zijn scenario's waarbij het totale aantal leo-satellieten tegen het einde van dit decennium zo'n 100.000 bedraagt. Daarmee komt er een einde aan de praktische alleenheerschappij van Musk. Wel heeft die onafhankelijkheid een prijs.
Orbitale overbelasting
Volgens deskundigen brengt een overvolle ruimte op 550 kilometer hoogte een scala aan problemen met zich mee. Astronoom Ignas Snellen van de Universiteit Leiden wijst erop dat sterrenkundige observaties worden verstoord door het zonlicht dat de satellieten weerkaatsen en de radiogolven die ze uitstralen. "Het wordt steeds lastiger om er omheen te plannen."
Marco Langbroek, ruimtevaartdeskundige aan de TU Delft, zegt verder dat het steeds lastiger wordt om een veilig lanceermoment te kiezen. Het grote gevaar schuilt er volgens hem in dat we de exacte locatie van zoveel individuele satellieten straks niet meer kunnen volgen.
Hij wijst op het Kessler-syndroom: hoe meer ruimtepuin, hoe groter de kans op botsingen, waardoor er weer meer puin ontstaat en er een kettingreactie in gang wordt gezet. "Dat wil je niet, want het is lastig op te ruimen."
Dan zijn er ook nog uitgerangeerde satellieten die terug naar aarde vallen. Die branden in principe 'schoon op' in de atmosfeer, maar de effecten daarvan op het milieu zijn nog niet duidelijk, zegt Langbroek. Onlangs verscheen een rapport waaruit blijkt dat er als gevolg hiervan steeds meer ijzeren deeltjes in de bovenste laag van de atmosfeer worden aangetroffen.
Tot slot heb je nog de sterrenhemel. Die is van iedereen en speelt een belangrijke rol in verschillende culturen. "Als we niets doen, zie je straks alleen nog maar satellieten voorbij komen", zegt Snellen. Samen met Langbroek en Okano-Heijmans pleit hij dan ook voor regulering om de verwachte wildgroei te beperken en de stijging van het aantal satellieten in goede banen te leiden.
