Is het Oekraïense tegenoffensief mislukt of geslaagd? En hoe nu verder?

• Chiem Balduk

  redacteur Buitenland

Na een maandenlange voorbereiding en met behulp van westerse tanks, training en veel andere steun begon vijf maanden geleden het Oekraïense tegenoffensief . Het doel was ambitieus: een grote doorbraak in het zuiden forceren om de landverbinding tussen Rusland en de Krim te heroveren.

Die hoge verwachtingen zijn niet waargemaakt. Oekraïne bevrijdde sinds juni zo'n 561 vierkante kilometer grondgebied verspreid over drie plekken langs het front. Maar het is te kort door de bocht om het tegenoffensief als mislukt te bestempelen. Op een aantal vlakken heeft Oekraïne wel successen geboekt.

Deze gebieden werden bevrijd:

Wat heeft het tegenoffensief opgeleverd?

Wat betreft terreinwinst komt de bescheiden opbrengst uit op een tiental bevrijde dorpjes. Ook wist het Oekraïense leger de belangrijkste verdedigingslinie in het zuiden door te breken, maar vervolgens doorstoten bleek niet mogelijk.

Tegelijkertijd wist Oekraïne wel veel schade toe te brengen aan het Russische leger. "Daardoor kon Rusland lange tijd geen eigen offensieven beginnen", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van Instituut Clingendael. Volgens Oekraïne en Amerikaanse schattingen verliest Rusland duizelingwekkende aantallen militairen en materieel in Oekraïne.

Oekraïne heeft weliswaar het zuiden niet terug in handen, maar wel de Russische controle erover tenietgedaan. "Met langeafstandswapens zijn belangrijke en symbolische doelen geraakt, zoals het hoofdkantoor van de Zwarte Zeevloot op de Krim", zegt Deen. Dat laatste resulteerde in een pijnlijke aftocht van oorlogsschepen vanaf de Krim. Deze week claimde president Zelensky de gehele controle over het westelijke deel van de Zwarte Zee.

Wat waren de (onvoorziene) tegenslagen?

De sterke verdedigingslinies van de Russen worden dikwijls gezien als hoofdoorzaak van het mislukken van het Oekraïense tegenoffensief. De oneindige mijnenvelden maken dat Oekraïne het land met de meeste mijnen ter wereld is. "Daarnaast beschikken de Russen over veel drones, waardoor het slagveld goed te overzien was", zegt Deen. "Dat dwong Oekraïne om in kleine groepjes te opereren, in plaats van grote gemechaniseerde groepen."

Op deze satellietbeelden zijn de omvangrijke linies te zien:

Deze moeilijkheden waren grotendeels vooraf bekend, zegt Deen. "De verwachtingen waren simpelweg te hoog gespannen, zowel aan Oekraïense als westerse kant. Desondanks wilde Oekraïne het proberen." In werkelijkheid kampte Oekraïne met een gebrek aan goed getrainde troepen en aan luchtoverwicht. Ook de westerse steun bleek niet omvangrijk en snel genoeg om het tegenoffensief te laten slagen.

Welke lessen kan Oekraïne trekken uit het tegenoffensief?

"Oekraïne heeft geleerd dat ze zich een grote operatie niet kunnen veroorloven, omdat die gepaard gaat met grote verliezen", zegt Deen. Bij een volgend offensief zal daarom een andere tactiek worden gekozen, denkt hij. "Ze zullen proberen de Russen in een slijtageslag te brengen en de Russische logistiek aan te vallen." Op het front worden kleinere en verspreide aanvallen verwacht, zoals nu te zien is bij Cherson, waar Oekraïense troepen in kleine groepjes de frontrivier oversteken.

In een essay beschrijft de Oekraïense commandant der Strijdkrachten Zaloezjny dat Oekraïne nu even sterk is als Rusland, maar onvoldoende krachtig om superieur te zijn. Een patstelling dreigt. Dat is op termijn in het voordeel van Rusland, dat over meer troepen, materieel en geld beschikt. Oekraïne kan volgens hem op drie manieren de 'pariteit' doorbreken: luchtoverwicht, meer (en betere inzet van) wapens óf een compleet nieuw, verrassend wapen.

Hoeveel tandvlees heeft Oekraïne voor een nieuw offensief?

De Oekraïense bevolking blijft voortzetting van de oorlog volmondig steunen, zegt Deen. "Er is nog geen druk vanuit de samenleving om een deal met de Russen te sluiten. Wel zie je de oorlogsmoeheid langzaam toenemen. Tussen de politieke en militaire top zie je wel barstjes ontstaan, over de strategie en hoeveel verliezen acceptabel zijn. Maar zulke verdeeldheid houden ze verborgen om Rusland niet in de kaart te spelen."

Een pijnpunt is het aantal manschappen. "Het wordt steeds moeilijker om mankracht te mobiliseren", zegt Deen. De bevolkingssamenstelling van Oekraïne is uitzonderlijk uit verhouding. In de onzekere jaren 90 zijn veel minder kinderen geboren, waardoor er nu relatief weinig twintigers en dertigers zijn. De gemiddelde militair is boven de 40, schreef de Britse oud-defensieminister Wallace onlangs.

De bevolkingsopbouw van Oekraïne, op basis van schattingen door de Verenigde Naties:

Hoelang Oekraïne kan doorvechten, hangt bovendien af van westerse steun. Kyiv lijkt zich daarom voor te bereiden op zelfredzaamheid, met het opzetten van een eigen militaire industrie. Naast drones en munitie ontwikkelt Oekraïne naar eigen zeggen ook langeafstandsraketten en luchtafweersystemen .

Het wordt al met al een moeilijke tijd voor Oekraïne, verwacht Deen. "Het land moet zich voorbereiden op een lange oorlog, waarbij steun onzeker is." Oekraïne probeert kansen op het slagveld te pakken, zodat in het Westen niet het idee kan postvatten dat de oorlog niet te winnen is. In eigen land blijft de wil om te vechten groot, aldus Deen. "Niet omdat ze willen, maar omdat er geen alternatief is."