'Gerichtere inzet van dure medicijnen nodig om kankerzorg betaalbaar te houden'
Sinds 2012 zijn de uitgaven aan dure kankermedicijnen explosief gestegen. Tegelijkertijd levert in veel gevallen van uitgezaaide kanker de behandeling met deze middelen niet de gewenste extra levensverlenging op. Dit blijkt uit een analyse van het belangrijke kennisinstituut Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).
"Deze cijfers laten zien dat een discussie over de manier waarop we deze geneesmiddelen inzetten onontkoombaar is", zegt hoogleraar en IKNL-hoofdonderzoeker Valery Lemmens. "De groeiende kosten voor deze middelen gaan anders andere vormen van zorg kannibaliseren."
Zo gaf Nederland in 2012 in totaal ruim 1,1 miljard euro uit aan alle soorten geneesmiddelen. Toen was 'slechts' 27 procent van die uitgaven voor medicijnen tegen kanker.
In 2021 waren de totale geneesmiddelenuitgaven gegroeid naar 2,6 miljard euro. Die stijging werd voornamelijk veroorzaakt door de uitgaven aan middelen tegen kanker; het aandeel van kankermedicatie binnen de totale kosten van geneesmiddelen bedroeg in dat jaar 59 procent.
Tegelijk nam de extra levensverlenging bij veel vormen van uitgezaaide kanker volgens IKNL nauwelijks toe. "Ik denk dat we de maatschappelijke discussie moeten voeren over de vraag of we dat resultaat goed genoeg vinden gezien deze hoge kosten", zegt Lemmens.
Volgens de hoogleraar worden de medicijnen op dit moment vaak voor een grote groep patiënten ontwikkeld, terwijl die slechts bij een beperkt deel van de groep aanslaan. Daarnaast krijgen veel patiënten te maken met zware bijwerkingen. Dus ook al levert de behandeling een extra half jaar op, de kwaliteit van leven is dan vaak laag.
Lemmens: "Daarom is meer onderzoek nodig om de medicijnen gerichter in te zetten. Er zijn nu al voorbeelden van diagnostiek op basis van dna-mutaties bij patiënten waardoor we beter kunnen voorspellen of er ernstige bijwerkingen zullen zijn én of een middel aanslaat of niet."
Uit dergelijk onderzoek moet dan ook sneller de keuze gemaakt kunnen worden om een medicijn juist niet voor te schrijven. Door op kleinere schaal maar preciezer medicijnen voor te schrijven, denkt het IKNL dat de behandelresultaten zullen verbeteren en ook op kosten kan worden bespaard.
Die boodschap past in de visie van Nederlandse medisch oncologen. Zo wordt het gebruik van geneesmiddelen, zoals geïnstrueerd door de farmaceut, vaker kritisch geëvalueerd door deze beroepsgroep.
Gabe Sonke, een medisch oncoloog bij het Antoni van Leeuwenhoek en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, bewees recent met grootschalig onderzoek dat de behandeling van uitgezaaide borstkanker goedkoper kan en met minder bijwerkingen.
Het ging om een combinatiebehandeling van hormoontherapie en dure kankerremmers. De praktijk was dat die remmers meteen vanaf het begin van de behandeling werden ingezet. Sonke bewees met collega's dat overlevingstijd gelijk was als de remmer pas werd ingezet wanneer de hormonale therapie niet meer werkte.
Nieuwe standaard
Ook werd op jaarbasis aan tientallen miljoenen euro's bespaard, omdat dure kankerremmers gemiddeld zestien maanden korter werden gebruikt.
"Dit soort doelmatigheidsonderzoek naar een middel dat net op de markt komt zou standaard moeten worden" zegt Sonke. "Farmaceuten bewijzen met klinische trials de werking van een medicijn. Maar onderzoeken hoe je dat middel het meest doelmatig inzet, doen ze veel minder."
Volgens Sonke is er overleg met het ministerie van Volksgezondheid en de zorgverzekeraars om die doelmatigheidsonderzoeken structureel te financieren. "Het mooie van dit soort onderzoeken is dat het de zorg voor patiënten beter maakt en tegelijkertijd geld bespaart."
De Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten organisaties (NFK) staat volledig achter de doelmatigheidsonderzoeken en gepersonaliseerde behandelingen. Wel is er kritiek. Geneesmiddelen inzetten klinkt mooi, aldus belangenbehartiger Pauline Evers, maar daarvoor is meer klinische data nodig. En die is er nog niet altijd.
Daarnaast benadrukt Evers dat zij wel degelijk goede ontwikkelingen ziet bij sommige tumortypes waar wel degelijk veel vooruitgang is geboekt qua kwaliteit van leven en levensverlenging. "We gunnen alle patiënten met kanker die kans"
Evers pleit er ook voor om in het kader van kostenbesparingen en betere zorg niet alleen de focus te leggen op de problematiek rondom de dure geneesmiddelen.
"Er is een bredere blik nodig. Meer aandacht voor preventie en leefstijlaanpassingen moet het aantal gevallen van kanker omlaag brengen terwijl vroege opsporing en eerdere behandeling ervoor zorgen dat kanker wordt gestopt voordat het uitzaait."
