Komt er een aanval op de kerncentrale van Zaporizja? Vijf vragen en antwoorden
Groeiende zorgen over de grootste kerncentrale van Europa. Volgens het Oekraïense leger zijn er sterke aanwijzingen dat Rusland een 'terreurdaad' voorbereidt bij de kerncentrale bij Zaporizja, die onder controle staat van Rusland. Hoe zorgwekkend is de situatie? En wat zouden de gevolgen zijn van een explosie? Vijf vragen en, voor zover mogelijk, de antwoorden.
Hoe zit het ook alweer met de kerncentrale?
De kerncentrale bij Zaporizja viel kort na de Russische invasie in Oekraïne in Russische handen, na hevige gevechten en Russische aanvallen op de kerncentrale. Een raket raakte een trainingscomplex, een reactorgebouw liep schade op. De aanval werd dan ook beschouwd als een grove schending van het internationale en humanitaire oorlogsrecht.
De kerncentrale ligt op ongeveer 50 kilometer afstand van de stad Zaporizja, nabij het front:
Het Oekraïense personeel wordt al sinds de verovering op 4 maart 2022 gegijzeld door het Russische leger. Zij houden, voor zover mogelijk, de kerncentrale draaiend. Door de schade aan de kerncentrale en de voortdurende beschietingen rond het complex, wordt dat steeds lastiger. Regelmatig worden reactoren stilgelegd of zijn ze afhankelijk van noodstroom.
Rusland gebruikt de kerncentrale volgens het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) als militaire basis. Het IAEA houdt toezicht op de centrale, maar is daarbij afhankelijk van Russische medewerking. Moskou claimt op zijn beurt dat Oekraïne het energiecomplex regelmatig beschiet.
Grootste zorg is dat de reactoren niet voldoende kunnen worden gekoeld. Daardoor kunnen splijtstofstaven smelten en komt nucleair materiaal vrij. De zorgen daarover zijn toegenomen sinds de verwoesting van de Kachovka-dam bij Cherson. Doordat het waterpeil van het stuwmeer achter de dam zakt, kan het waterreservoir bij de centrale droogvallen.
Waar waarschuwt Oekraïne nu voor?
Oekraïne waarschuwt sinds de Russische verovering voortdurend voor de nucleaire gevaren van een explosie bij de kerncentrale. Oproepen om het gebied te 'demilitariseren' en onder toezicht van internationale vredestroepen te plaatsen bleken vruchteloos.
De afgelopen weken kregen de waarschuwingen een andere lading. Vanaf eind mei waarschuwen de Oekraïense inlichtingendiensten voor een Russische 'provocatie' rond de kerncentrale, om zo een Oekraïense opmars in de regio te stoppen. Eind juni meldde Kyiv dat Rusland plannen heeft voor een 'terreuractie' met stralingsgevaar. President Zelensky riep de wereld al meermaals op in actie te komen.
Gisteren deelde het Oekraïense leger meer informatie over de Russische plannen. Op het dak van twee reactoren zouden 'vreemde voorwerpen' zijn geplaatst. "De ontploffing daarvan zou niet de kerncentrale moeten beschadigen, maar de indruk wekken van Oekraïense beschietingen." Rusland zou de afgelopen weken al troepen en burgers uit de regio hebben 'geëvacueerd', zegt Kyiv.
In Oekraïne neemt de alertheid voor een nucleaire ramp toe. Het Oekraïense ministerie van Volksgezondheid verspreidt opnieuw instructies over evacuatie en het inslaan van van voldoende voedsel- en medicijnvoorraden. Ook worden oefeningen gehouden voor burgers en journalisten in de omliggende gebieden.
Verslaggever Sander van Hoorn was bij zo'n oefening:
Wat zegt Rusland?
Het Kremlin ontkent vanzelfsprekend alle, naar eigen zeggen, "paranoïde onzin" uit Oekraïne. Het Russische atoomagentschap kwam gisteren met een geheel eigen waarschuwing: juist Oekraïne zou de kerncentrale willen aanvallen, met drones en een raket met radioactief materiaal. Die aanval had afgelopen nacht moeten plaatsvinden.
De theorie wordt niet waarschijnlijk geacht, omdat Oekraïne niets te winnen heeft met een nucleaire explosie op eigen grondgebied.
Het is wel aannemelijk dat Oekraïne op korte termijn zal proberen de kerncentrale te heroveren, omdat het huidige tegenoffensief zich concentreert op het bezette zuiden. Het lijkt erop dat Oekraïne al eerder heeft geprobeerd de Dnjepr over te steken om in een flitsactie de kerncentrale over te nemen, maar dat bleek vergeefs.
Wat zouden de gevolgen van een explosie zijn?
Dat is lastig te voorspellen. Het hangt af van het type explosie, de locatie en windrichting. Oekraïne bereidt zich voor op het ergste scenario. Deskundigen achten het zeer onwaarschijnlijk dat er een ramp plaatsvindt vergelijkbaar met de kernramp in 1986 in Tsjernobyl, waarvan nog altijd onduidelijk is hoeveel levens die uiteindelijk zal eisen.
Dat heeft een aantal redenen, schetst het hoofd van het Oekraïense Onderzoeksinstituut voor Nucleaire Veiligheid tegenover OpenDemocracy. De reactoren zijn in de 'shutdown'-modus gezet en hebben bovendien betere behuizing dan de Tsjernobyl-reactoren. Ook onderzoeker Ludvig Lytvynsky houdt tegenover de Oekraïense publieke omroep zijn hoofd koel: hij sluit een 'apocalyps' uit en stelt dat de schadelijke wind zich hooguit tientallen kilometers kan verspreiden.
Hoe reageert het Westen?
Reacties gaan niet verder dan dat de situatie nauwgezet in de gaten wordt gehouden. Het Witte Huis zei vorige week dat er geen aanwijzing is dat Rusland de kerncentrale wil opblazen. Over sancties na een Russische actie rond de kerncentrale wordt in het openbaar niet gesproken.
Ook denktanks als ISW noemen een radioactief incident 'onwaarschijnlijk'. "Dit lijkt onderdeel van een propaganda-operatie om Oekraïne in een kwaad daglicht te zetten en troepen te ontmoedigen het tegenoffensief door te zetten."
Zelensky hekelt het uitblijven van een stevige reactie op de Oekraïense waarschuwingen. "Dit is de verantwoordelijkheid van iedereen", zei hij gisteren in zijn avondtoespraak. "Helaas zagen we ook geen grootschalige reactie op het opblazen van de Kachovka-stuwdam. Dat kan het Kremlin ertoe aanzetten over te gaan op een nieuwe kwaadaardige actie."
