Waarschuwing IAEA: koeling kerncentrale Zaporizja in gevaar na dambreuk

Het verwoesten van de Kachovka-dam heeft gevolgen voor het koelsysteem van de Oekraïense kerncentrale Zaporizja, maar voorlopig biedt een alternatief koelsysteem redding, zegt de internationale atoomwaakhond IAEA. Op dit moment wordt er nog koelwater uit het stuwmeer achter de dam gehaald, maar daar zakt het waterpeil snel. Het is genoeg voor een aantal dagen, zegt de IAEA. Daarna moet worden overgeschakeld naar een alternatief koelwaterreservoir. Daar zit op dit moment naar schatting genoeg in voor enkele maanden koeling, zegt directeur-generaal Rafael Grossi van IAEA.

Voorlopig is er dus genoeg koelwater voorhanden, maar Grossi benadrukt het belang ervan voor de veiligheid van de centrale. "Als er langere tijd geen koelwater meer in de koelsystemen zit, dan leidt dat tot het uitvallen van de nood-dieselaggregaten en het smelten van splijtstofstaven", zegt hij.

Ook Joost van den Broek, nucleair expert van NRG Petten, wijst op het belang van koeling in een kerncentrale. "Zodra één of meerdere splijtstofstaven smelten, kan dat leiden tot het vrijkomen van nucleair materiaal, als ook andere veiligheidsbarrières falen."

Reservoirs maximaal vullen

Het opblazen van de dam heeft vooral effect op het 'normale' koelsysteem van de kerncentrale. Door de breuk in de dam daalt het water in het stuwmeer bij de centrale met zo'n 5 centimeter per uur. Vanochtend vroeg stond het waterpeil daar op 16,4 meter. Als het daalt onder 12,7 meter kan het niet meer naar de centrale worden gepompt.

"Op dit moment proberen ze alle opslagvoorzieningen van het koelsysteem maximaal te vullen", vertelt Mark van Bourgondiën van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming - de Nederlandse toezichthouder voor kerncentrales. "Als het water in het stuwmeer zakt onder het inlaatpunt, dan moeten ze overschakelen op andere koelwaterbronnen, zoals water uit de koelvijver." Die koelvijver is op dit moment volgens Van Bourgondiën goed gevuld.

De dam ligt hemelsbreed op zo'n 120 kilometer van de kerncentrale en stuwt het water in de rivier de Dnjepr op. Dat is het hoofdkoelsysteem. De back-up is een hogergelegen vijver met koelwater naast de centrale. Dat reservoir is volgens het Oekraïense energieagentschap Energatom zo'n 16,6 meter diep.

De hoeveelheid water in de koelvijver zou dus genoeg moeten zijn voor enkele maanden, vooral omdat de kerncentrale op dit moment relatief weinig warmte genereert. Vier van de zes reactoren werden meer dan een jaar geleden stilgelegd, waardoor ze veel minder koeling nodig hebben dan werkende reactoren. "Het gaat dan om minder dan 1 procent van de koelvraag ten opzichte van reactoren die vol in bedrijf zijn", zegt Van Bourgondiën.

Twee andere reactoren stonden tot voor kort in een zogenoemde hot shutdown, zodat ze wel nog stoom en warmte konden leveren voor gebruik in de kerncentrale zelf en in woningen in het nabijgelegen Energodar. Ook de laatste twee reactoren zijn inmiddels stilgelegd.

IAEA-chef Grossi heeft de strijdende partijen opgeroepen de koeling met rust te laten: "Het is van vitaal belang dat de vijver intact blijft." Ook Van den Broek van NRG ziet daar de kwetsbaarheid. "Het reservoir wordt nu wel erg cruciaal. Als dat op een of andere manier lek raakt, dan ben je op echte noodmiddelen aangewezen."

Hij noemt bijvoorbeeld de aanvoer van water met vrachtwagens. Volgens Van den Broek is de situatie ook zo precair, omdat op andere gebieden aan de veiligheid wordt getornd. "De stroomvoorziening is aangevallen, er werken veel minder mensen, er wordt gevochten rondom de centrale. Bij een kerncentrale zijn meerdere lagen ingebouwd om de veiligheid te garanderen, die worden op deze manier laagje voor laagje afgepeld. Dat is uiterst onwenselijk."