Wat zeggen jaarlijkse ranglijsten over lhbti-rechten in Europa?

Wereldwijd worden deze maand Pride-evenementen gehouden. Deels om verworven vrijheden te vieren, maar ook om stil te staan bij de ongelijke behandeling van lhbti'ers. Eerder deze maand kwam naar buiten dat Nederland voor het tweede jaar op rij een plek is gezakt op de Rainbow Europe Index, een rangschikking van alle Europese landen op het gebied van lhbti-rechten.

Als een land daalt op de ranglijst betekent dat niet direct dat het land een slechter klimaat heeft gekregen voor lhbti'ers. Het kan ook zo zijn dat andere landen stappen hebben ondernomen om de situatie daar te verbeteren, leggen vertegenwoordigers van verschillende nationale lhbti-organisaties uit in een podcast van mensenrechtenorganisatie ILGA. ILGA is de Europese organisatie achter de Rainbow Europe Index.

Stappen om de wettelijke bescherming van lhbti'ers in een land te verbeteren kunnen ook een vertekend beeld geven. Bijvoorbeeld in Malta, dat al jarenlang koploper is in de ranglijsten. "Het dagelijks leven voor lhbti'ers in Malta is verbeterd de afgelopen tien jaar", zegt Robert Attard van de Malta Gay Rights Movement in de podcast. "Maar er zijn nog dagelijks problemen voor bepaalde mensen binnen de lhbti-gemeenschap, zoals trans personen en migranten."

Rol van Europees Hof

Bij het tot stand komen van meer rechten voor lhbti'ers spelen niet alleen maatschappelijke organisaties of de bevolking een rol, maar ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Zo spanden 21 Roemeense stellen een rechtszaak aan tegen hun land, omdat ze niet kunnen trouwen in Roemenië. Door hun relatie niet wettelijk te erkennen, schendt Roemenië hun recht op een privé- en gezinsleven, oordeelde het hof vorige week. Het hof dwingt Roemenië nu om huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht te erkennen.

Het hof deed dat in 2017 ook met Oostenrijk. Sinds 2019 mogen mensen van hetzelfde geslacht in dat land met elkaar trouwen. In 2010 vond het hof nog dat het wel of niet toestaan van deze huwelijken aan de landen zelf was.

De Roemeense regering heeft drie maanden de tijd om tegen de uitspraak in beroep te gaan.

Wettelijke bescherming

ILGA kijkt bij de rangschikking naar hoe landen wettelijke en beleidskundige bescherming bieden aan lhbti'ers. Hieronder valt ook of mensen van hetzelfde geslacht met elkaar mogen trouwen. Maar ook andere antidiscriminatiewetten of mogelijkheden voor lhbti-stellen om kinderen te krijgen of adopteren.

Op de kaart hieronder zie je de mate van bescherming van rechtsbescherming voor lhbti'ers in landen die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens erkennen:

Wie kijkt naar de geografische verdeling op het gebied van vrijheden voor lhbti'ers, ziet dat in de meeste West-Europese landen de rechten van lhbti'ers beter zijn vastgelegd dan in Oost-Europese landen. Zo zwart-wit is het echter niet, volgens de verschillende lhbti-organisaties. Zo stegen sommige landen snel op de ranglijsten, door slechts kleine veranderingen.

De uitspraak van het hof kan een positieve ontwikkeling zijn voor de positie van Roemenië op de ranglijst. Dat gebeurde ook bij Oostenrijk, dat na de invoering van het homohuwelijk steeg op de Rainbow Europe Index, maar al snel daarna weer zakte. De invoering van het homohuwelijk door een uitspraak van het hof betekent niet direct een verandering in de houding in het land ten opzichte van lhbti'ers.

Dagelijks leven

Niet alleen de wetgeving, maar ook de dagelijkse realiteit is namelijk een belangrijke graadmeter voor de status van lhbti'ers in Europa. Daarover uitte ILGA-directeur Evelyne Paradis eerder dit jaar haar zorgen, naar aanleiding van een rapport dat constateerde dat 2022 het beste jaar was voor lhbti'ers in Europa en Centraal-Azië in de laatste tien jaar.

"We zeggen al jaren dat haatzaaien in al zijn vormen zich vertaalt naar daadwerkelijk fysiek geweld. Dit jaar hebben we gezien hoe dat geweld steeds meer gepland en dodelijker wordt, waardoor lhbti'ers zich onveilig voelen in landen in heel Europa", zegt Paradis. Dat geldt ook voor landen waarvan over het algemeen wordt aangenomen dat lhbti'ers geleidelijk worden geaccepteerd, benoemde de ILGA-directeur.

Petitie

De Roemeense organisatie Accept, die zich inzet voor lhbti-rechten in Roemenië, lanceerde na de uitspraak van het hof een petitie om alle lhbti-gezinnen in Roemenië dezelfde bescherming te bieden als de stellen uit de recente rechtszaak.

Of en hoe snel dit gaat gebeuren is onduidelijk. Vijf jaar geleden oordeelde het hof dat Roemenië vrij verkeer van echtgenoten van hetzelfde geslacht in de EU moest erkennen. Die uitspraak heeft het land nog altijd niet geïmplementeerd.