'Rusland stemt cyberoorlog tegen Oekraïne niet goed af op grondoperatie'
Rusland slaagt er niet in om het eigen cyberoffensief in de oorlog in Oekraïne af te stemmen op de grondoperatie. Daardoor versterken beide operaties elkaar niet en zijn ze minder doeltreffend dan beoogd, zo is de analyse van Paul Ducheine, brigadegeneraal en hoogleraar cyberoorlog aan het Instituut Defensie Leergangen in Breda.
Met een Oekraïens voorjaarsoffensief op komst zijn de Russen weer actiever op het gebied van internetspionage., legt Ducheine uit. "Ze zijn geïnteresseerd in wapenstromen en diplomatieke posities die de bondgenoten innemen."
Dat is merkbaar in de praktijk. Nederlandse bewindslieden die naar Oekraïne reizen, zijn waakzaam. Bij de recente reizen van de ministers Ollongren (Defensie) en Kaag (Financiën) namen de delegaties bijvoorbeeld voorzorgsmaatregelen op het vlak van communicatie. Tijdstippen van verplaatsing blijven tot op het laatste moment geheim.
Ducheine stelt dat grondoperaties tegenwoordig niet meer zonder een cyberaanval kunnen. Die moeten goed geïntegreerd zijn, betoogt de militair wetenschapper. "Tijdens oefeningen zijn Russen daar goed in, maar in de praktijk valt het tegen." Mogelijk heeft dat volgens hem onder meer te maken met Oekraïne, dat juist wel goed presteert. Niet in de laatste plaats vanwege alle hulp van buitenaf.
Levensader van het leger
De oorlog in Oekraïne is in de ogen van Ducheine de eerste 'cyberoorlog' die wordt uitgevochten op een dergelijk grote schaal. Zo spelen ook bedrijven een rol, zegt hij. Er worden bedrijven geboycot en IT-bedrijven zoals Google, Microsoft, Mandiant en Eset hebben Oekraïne geholpen bij de weerstand tegen Russische militaire hacks.
Deze bedrijven delen cruciale informatie, maar ook bondgenoten als de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Nederland verlenen steun. Zo konden de Oekraïners bijvoorbeeld tijdig datacentra verplaatsen naar het buitenland, zodat vitale data buiten bereik van de raketten bleven. Ook belangrijke IT'ers zouden tijdig Kyiv hebben verlaten.
Verder krijgt het land hulp van buitenlandse activistische hackers en vechten Oekraïense burgers mee aan het cyberfront. IT'er Oleg Koetkov haalde kort voor de oorlog uit nieuwsgierigheid de allereerste Starlink-satellietverbinding naar Kyiv. Hij wilde weten hoe het apparaat werkte. Het satellietnetwerk van Elon Musk is nu zo'n beetje de levensader van het Oekraïense leger als het gaat om communicatie.
Digitaal zwart gat
Aan het begin van de oorlog was Koetkov vooral druk met het repareren van Starlinks die terugkwamen van het slagveld. Dat werk besteedt hij nu liever uit. Hij schrijft in zijn kamertje in een flat in Kyiv nu vooral handleidingen voor het apparaat, "zodat mensen weten wat ze ermee kunnen doen en hoe ze ermee moeten omgaan".
Starlink is cruciaal gebleken voor de Oekraïners, omdat de Russen aan het begin van de oorlog wel succesvolle hacks uitvoerden. "Er was toen een digitaal zwart gat", zegt Paul Ducheine.
Starlink vulde dat gat op en het aanvankelijke succes van Rusland op het cyberfront werd vergeten, omdat het grondoffensief haperde, stelt Ducheine.
Een van de redenen waarom de Russische aanval mislukte, was de aanname van het Kremlin dat de Oekraïense regering en het leger snel zouden bezwijken. Al na een paar dagen zou Kyiv vallen, werd gedacht.
We weten van andere operaties dat die maanden voorbereiding vereisen. Als je dat niet doet, loop je achter de feiten aan.
Ducheine veronderstelt dat voor de Russische hackers ongeveer hetzelfde gold. Hun voorbereiding lijkt beperkt te zijn geweest: "We weten van andere operaties dat die maanden voorbereiding vereisen. Als je dat niet doet, loop je achter de feiten aan. Daarom komt de cyberoperatie niet uit de verf."
Dat valt ook op te maken uit de Russische beschietingen van de elektrische infrastructuur. De elektriciteits- en watervoorziening van Oekraïne saboteren zou heel goed digitaal kunnen. Ducheine: "Maar dat is heel tijdrovend. Een bom is kennelijk makkelijker."
Verder ontbreekt het bij de Russen aan een 'geïntegreerd optreden', oftewel dat het cyberoffensief wordt afgestemd op de grondoperatie, zodat ze elkaar versterken. Hettzelfde probleem is zichtbaar in de samenwerking tussen de land- en luchtmacht. "Oorlog voeren is heel gecompliceerd", zo is de verklaring van brigadegeneraal Ducheine voor het haperende Russische optreden.
Zand en vocht
Ondertussen maken de Oekraïners optimaal gebruik van buitenlandse inlichtingen. Ducheine zegt dat de Russen daardoor stelselmatig een dag achterlopen op de Oekraïners wat betreft informatie over het slagveld.
Het verstoren van Starlink lukt de Russen maar moeizaam. Toch moeten de Oekraïners voorzichtig zijn met het satellietnetwerk van Musk. De ondernemer houdt er volgens Oleg Koetkov niet van dat met behulp van zijn signaal tegenstanders worden gedood. De Oekraïners moeten dus niet al te openlijk hun killer drones aansturen met Starlink, want dan zou Musk de stekker eruit kunnen trekken.
Verder is volgens Koetkov iets heel anders de grootste bedreiging voor het Oekraïense leger: zand en vocht, die in de kastjes van de Starlink-schotels doordringen.
