Oost-Nederland krijgt te weinig agenten, de Randstad juist relatief veel
Sjoerd Mouissie
Datajournalist
Bij de verdeling van politieagenten over het land komt vooral Oost-Nederland er slecht vanaf, blijkt uit onderzoek van de NOS. De drie grootste steden krijgen juist relatief veel agenten, doordat politiek Den Haag jarenlang van de eigen regels is afgeweken.
Het geld voor de politie moet elk jaar verdeeld worden over de tien regionale eenheden. Maar het systeem dat in 2010 werd bedacht om dat zo eerlijk mogelijk te doen, is in de jaren daarna niet gebruikt, terwijl die verdeelsleutel op papier nog steeds het geldende systeem is.
Dat is in het voordeel van de drie grootste steden: die kregen meer agenten dan waar ze volgens de verdeelsleutel recht op hebben. Het noorden en vooral het oosten van Nederland komen er juist bekaaid vanaf. De eenheid Oost-Nederland heeft volgens het verdeelsysteem recht op zo'n duizend agenten extra, valt te concluderen op basis van een doorrekening van de NOS. Die is ook voorgelegd aan experts.
Voor Amsterdam zou het een forse min betekenen als de verdeelsleutel echt zou worden toegepast. Nu heeft de eenheid Amsterdam ruim 5000 agenten, maar volgens het systeem heeft het recht op minder dan 4000 agenten. Overal in het land knelt het en is er genoeg werk voor veel meer agenten. Dat hebben alle eenheden aangegeven, maar volgens het verdeelsysteem knelt het in de ene regio nu dus net wat meer dan in de andere.
Het budgetverdeelsysteem is er gekomen om agenten "zo eerlijk en rechtvaardig mogelijk" over het land te verdelen, zoals toenmalig minister Guusje ter Horst aan de Tweede Kamer schreef. Er worden allerlei objectieve criteria in een formule gestopt, zoals het inwoneraantal, de hoeveelheid horeca en de oppervlakte van het gebied waar de eenheid werkt. Dat moet een betrouwbaar beeld opleveren hoeveel agenten er nodig zijn.
Georganiseerde criminaliteit
In plaats daarvan heeft het ministerie de verdeling van het aantal agenten al jaren vastgezet in een besluit. Dat zou zijn gebeurd op basis van hoe druk elke politie-eenheid het had rond 2010. De verdeling in dat besluit is daarna bevroren en de overgang naar de Nationale Politie leidde volgens betrokkenen tot zoveel bestuurlijke drukte, dat verhuizing van politiesterkte er niet meer bij kon.
In het besluit staat bijvoorbeeld dat Oost-Nederland recht heeft op ruim 15 procent van alle agenten in Nederland. Als het besluit telkens updates had gekregen met behulp van de verdeelsleutel, zoals de bedoeling was, zou het ruim 17 procent moeten zijn.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid zegt in reactie dat de daadwerkelijke aantallen agenten in een regio extra kunnen afwijken van de verdeelsleutel. In de loop van jaren ging er geld en mankracht naar bepaalde thema's vanwege "maatschappelijke problematiek", bijvoorbeeld naar rechercheurs die georganiseerde criminaliteit gingen onderzoeken in een bepaalde regio of naar mensen die werden aangetrokken voor de beveiliging van personen.
De aanrijtijden zijn veel te lang, dat kan grote gevolgen hebben.
De Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls, ook regioburgemeester van Oost-Nederland, zegt dat hij extra agenten in zijn gebied goed kan gebruiken. Hij merkt dat het vanwege de afstanden in de regio vaak lang duurt voor ergens politie is.
D66-Kamerlid Hanneke van der Werf weet dat vertegenwoordigers uit het oosten van het land al vaker hebben aangegeven zwaar onderbemand te zijn. "Ze hebben daar helemaal gelijk in, dat bewijst dit eens te meer. De aanrijtijden zijn veel te lang, dat kan grote gevolgen hebben. Zowel voor de agent die te lang moet wachten op een collega, als voor de maatschappij." Ze eist van het ministerie uitleg en wil dat agenten voortaan op basis van actuele feiten worden verdeeld.
"We hebben overal te weinig mensen", zegt Jan Struijs van de Nederlandse Politiebond. Ook al zitten de grote steden volgens de verdeelsleutel ruim in de politiemensen, in de praktijk komen de eenheden daar ook agenten tekort. "Het is vechten vanwege schaarste. Op het platteland halen we de aanrijdtijden niet, maar in de grote steden krijgen we het rooster ook niet rond. We kunnen lang niet alle zaken aanpakken waar we zicht op hebben." De politiebond pleit al langer voor een nieuwe verdeelsleutel.
Sturen op etniciteit
Opmerkelijke factoren in de verdeelsleutel zijn de aanwezigheid van "niet-westerse allochtonen" in het algemeen en "niet-westerse allochtonen 15-30 jaar". De opstellers van het budgetverdeelsysteem gaan ervan uit dat hoe meer "niet-westerse allochtonen" er zijn in een gebied, hoe drukker de politie het daar heeft en hoe meer agenten er in een regio moeten worden ingezet.
De factor weegt minder zwaar dan bijvoorbeeld oppervlakte, waardoor er dus meer agenten naar regio's buiten de grote steden zouden moeten. Maar het principe stuit D66-Kamerlid Van der Werf tegen de borst. "Het is belachelijk dat de politie-inzet mede gebaseerd is op het geboorteland van mensen."
Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn mensen met een migratieachtergrond wel oververtegenwoordigd in de criminaliteitscijfers. Maar als er gecorrigeerd wordt voor sociaaleconomische factoren, dan zijn mensen met een migratieachtergrond juist licht ondervertegenwoordigd.
Uit studies blijkt dat criminaliteit niet met achtergrond is te verklaren, maar wel met hoe arm de buurt was waar iemand in opgroeide. Het ministerie zou er in een nieuw systeem dus ook voor kunnen kiezen om meer politie in te zetten in bijvoorbeeld armere wijken. Het ministerie van Justitie en Veiligheid zegt alle scenario's te onderzoeken op weg naar een nieuw systeem: "Waarbij ook wordt gekeken naar de wenselijkheid van factoren."
Platteland onderspit
Want er wordt nu gesproken over een nieuwe verdeelsystematiek, stelt het ministerie. Kamerlid Caroline van der Plas van BBB vroeg eerder al tevergeefs aan minister Yesilgöz of er meer vertegenwoordigers van kleine gemeenten zouden kunnen aanschuiven bij overleggen daarover, omdat ze vreest dat 'het platteland' anders opnieuw het onderspit delft.
De politie reageert dat de bestaande verdeling, die dus al jarenlang bevroren is, de enige geldende regel is en dat het te bezien is of de verdeelsleutel echt een beter resultaat geeft.
