Klimaatactie op snelweg mogelijk strafbaar, maar aanhoudingen 'aan zware kant'

"Zeer opmerkelijk" en "aan de zware kant", zo noemt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder de aanhoudingen van zes klimaatactivisten van Extinction Rebellion. De politie arresteerde de drie mannen en drie vrouwen vanochtend thuis omdat zij ervan worden verdacht dat ze hebben opgeroepen tot "een gevaarlijke en ontwrichtende blokkade" van de Utrechtsebaan in Den Haag. De blokkade van dit deel van de A12, dat deels door de stad heen loopt, staat gepland voor zaterdag 28 januari vanaf 12.00 uur.

De gearresteerde actievoerders zijn vanmiddag na een verhoor weer vrijgelaten. Zij mogen drie maanden niet op de A12 komen.

Het Openbaar Ministerie zei over de aanhoudingen dat demonsteren een grondrecht is, maar voegde eraan toe dat het "geen vrijbrief is voor het plegen van strafbare feiten". De arrestaties waren nodig omdat "de veiligheid van anderen in gevaar wordt gebracht", redeneert het OM. Daarnaast zou de actiegroep niet bereikbaar zijn geweest voor de gemeente Den Haag om afspraken te maken over de veiligheid.

"Demonstreren is een groot goed, maar wel binnen de grenzen van de wet", licht een woordvoerder toe aan de NOS. "Het blokkeren van een snelweg is een strafbaar feit. Als je daartoe oproept, kan en mag je worden aangehouden." Als Extinction Rebellion wil demonstreren, is het Malieveld in Den Haag een geschikte plek, zegt zij.

Zwaar middel

Hoogleraar Schilder zegt dat het inderdaad mogelijk is dat actievoerders van Extinction Rebellion oproepen tot een strafbaar feit. "Als de demonstranten echt de intentie hebben om die weg te blokkeren, dan mag dat niet: dat in strijd met de Wegenverkeerswet", zegt hij. "Maar als zij oproepen tot een vreedzame demonstratie en niet per definitie de snelweg willen blokkeren, dan valt dat gewoon onder het demonstratierecht."

In de zoektocht van het OM om wat voor oproep het precies gaat, vindt hij mensen 's ochtends thuis ophalen een zwaar middel. "Je kunt mensen ook gewoon vragen of ze op het politiebureau willen verschijnen om de informatie te geven die de politie nodig heeft om een eventueel strafproces voor te bereiden."

De woordvoerder van het OM zegt in een reactie dat er contact was met een advocaat die namens Extinction Rebellion sprak, maar weet niet zeker of de advocaat ook sprak namens de mensen die het OM wilde aanhouden. Bovendien moet volgens haar niet overdreven worden hoe intimiderend de aanhouding was. "Dat gaat gepaard met zo min mogelijk inbreuk. Er wordt aangebeld, en verteld waarom iemand is gearresteerd. Er worden geen deuren ingeramd."

Lege handen

Schilder denkt dat het OM met de arrestaties "een voorbeeld wil stellen", omdat er de laatste tijd volgens hem veel te doen is over "opruiing op internet", oproepen tot een strafbaar feit. "Burgemeesters hebben vaak het gevoel dat ze met lege handen staan en beklagen zich over lange strafrechtelijke procedures. Ik heb de indruk dat het OM wil laten zien dat ze daadwerkelijk actie kunnen ondernemen. Daardoor bedenken mensen zich misschien voordat ze bepaalde dingen op het internet plaatsen."

Negen maatschappelijke organisaties, waaronder vakbond FNV, Greenpeace Nederland en Oxfam Novib, vinden dat de aanhoudingen te ver gaan. Om het recht van demonstratie te verdedigen, sluiten zij zaterdag aan bij de demonstratie.

Het organiseren van en deelname aan burgerlijk ongehoorzame acties valt onder het recht op manifestatie, schrijven de organisaties. Het is volgens hen daarom onterecht om een oproep voor zo'n protest "opruiing" te noemen. Ook stellen zij dat klimaatactivisten harder worden aangepakt door politie en justitie dan andere groepen demonstranten.

Kort geding

Hoogleraar Schilder deelt die mening: hij vindt dat de activisten "tamelijk streng" worden aangepakt in vergelijking met bijvoorbeeld boeren tijdens de boerenprotesten. Mogelijk hanteert het OM met de aanhoudingen "een nieuwe aanpak", denkt hij. "Als dat niet zo is, dan heb je wel het gevoel dat er een ongelijke behandeling plaatsvindt." Vanuit het oogpunt van rechtsgelijkheid ziet hij dat als iets dat "we niet kunnen accepteren".

Vorige week werd al een andere actievoerder van Extinction Rebellion, Lucas Winnips, opgepakt omdat ook hij opriep naar de demonstratie zaterdag te komen. Hij werd 19 januari na een verhoor vrijgelaten, maar kreeg eveneens een verbod opgelegd om de komende drie maanden op of in de buurt van de Utrechtsebaan te komen. Hij vecht dit gebiedsverbod aan in een kort geding dat morgen dient.