2022 was het jaar van het personeelstekort en ook in 2023 blijft het krap
De krapte op de arbeidsmarkt sluimerde al een paar jaar. Maar afgelopen jaar was het overal zichtbaar en kregen veel mensen er aan den lijve mee te maken: of je nu zelf een baan had en mogelijk werd weggekaapt door een ander bedrijf, een werkgever was die roosters niet rond kreeg of je je kind naar de opvang wilde brengen, maar nog niet terechtkon wegens gebrek aan personeel.
"Het was eerst een probleem van de arbeidsmarkt, dit jaar leidden de tekorten tot ontwrichting van de hele maatschappij", vat hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen samen. Het heeft te maken met de recordkrapte: niet eerder waren er zoveel vacatures. Dit jaar kan een herhaling worden van 2022.
Dat valt af te leiden uit de oorzaken van het nijpende personeelsgebrek. De problemen zijn niet nieuw, maar explodeerden dit jaar. Daar droeg de vergrijzing aan bij, maar ook het opmerkelijk snelle herstel na de coronapandemie.
Grijs hoogtepunt
Al een paar jaar waarschuwen deskundigen voor de nadelige gevolgen van de vergrijzing. Dat wil zeggen dat er meer mensen met pensioen gaan dan dat er werkenden bij komen. Ofwel: het werk dat er is, moet door steeds minder handen worden gedaan. En werk is er volop.
Vergrijzing is niet nieuw: we weten al jaren dat de bevolking ouder wordt. "We werken daarin wel toe naar een hoogtepunt. Bedrijven voelen dat omdat zij mensen hebben die met pensioen gaan, en ook omdat het in heel het land speelt", zegt Rob Witjes, arbeidsmarktexpert bij het UWV.
Waar personeelstekort eerder voorkwam in de 'traditionele' krapteberoepen zoals de IT verspreidde het zich nu als een inktvlek over alle sectoren. Naast vergrijzing speelde er nóg iets: er zijn namelijk - vrij plotseling - meer banen bij gekomen, onder meer bij de overheid. Er waren er dus meer mensen nodig.
"Dat komt door corona", zegt Witjes. "De economie draaide lekker na een winterslaapje door de pandemie. Dat barstte in alle hevigheid los. Men had dit eigenlijk nooit verwacht." Met 'dit' doelt Witjes op het consumentengedrag na corona.
Ook Wilthagen zegt dat we ons door de lockdowns hebben ingehouden qua aankopen maar dat later dubbel en dwars hebben ingehaald. "Dus de boost van de vraag naar producten en diensten is daarna geëxplodeerd. En dat hadden we niet zien aankomen."
Hoe meer aankopen, hoe meer werk, en hoe meer banen. Al is daarin een kleine kentering te zien. Uit de meest recente cijfers blijkt dat de arbeidsmarkt iets minder krap is. Werkgevers zouden huiveriger zijn om vacatures uit te zetten, ook met oog op een (milde) economische recessie.
Personeelsvijver
De Nederlandse Spoorwegen, die vanwege personeelstekorten in de dienstregeling hebben gesneden, zeiden daarover tegen de Volkskrant zelfs een beetje te hopen op economische tegenwind. Want, zo is de redenering, als andere bedrijven minder mensen aannemen of van de hand doen, wordt de vijver met personeel weer wat groter.
"Zoiets kan tijdelijk lucht geven", denkt Wilthagen. "Maar de problemen zijn structureler van aard. We blijven daarom in 2023 de gevolgen voelen van de krapte, ook bij een recessie als de vraag naar producten en diensten wat terugvalt."
Krapte blijft
In het meest ernstige geval komt er een flinke economische recessie. "Maar zelfs dan blijft alleen al de overheidssector voor vraag zorgen", zegt Wilthagen. "En dat is een sector die niet gevoelig is voor zo'n recessie, tenzij de politiek daarop flink gaat bezuinigen."
Bedrijven die Witjes heeft gesproken, voorspellen ook dat de krapte een belangrijk thema blijft. "Bedrijven geven aan dat het eerder moeilijker wordt dan makkelijker. Het wordt lastiger mensen vast te houden, ondanks dat de spanning iets afneemt."
"Niet alleen volgend jaar, maar de komende tientallen jaren zijn er veel uitdagingen. Van klimaat- tot woningbouwplannen. We weten simpelweg dat de krapte blijft", aldus Witjes.
Keuzes maken en geduld hebben
Daardoor zal 2023 het jaar worden van keuzes maken, verwacht Witjes. "Bedrijven moeten kiezen: maken we tien of maar vijf producten?" Maar ook ziekenhuizen moeten keuzes maken, bijvoorbeeld aan wie ze zorg leveren. "Krapte betekent keuzes maken. Dat betekent dat we de verwarming lager moeten zetten, of langer moeten wachten op service, of het ontvangen van een pakketje."
We zijn dat niet gewend, zegt Witjes. "In zo'n situatie is het belangrijkste dat je mensen met de grootste problemen ontziet, dat zij niet achter in de rij komen te staan."
