Meer robots ingezet op krappe arbeidsmarkt

• Carli Kooijman

  redacteur Economie

Robots die kunnen metselen, zwaar werk overnemen in fabrieken, of uiteindelijk zelfs kunnen schoonmaken in restaurants: ze worden steeds vaker ingezet. Er is een groot tekort aan personeel en het kabinet ziet robotisering als een belangrijke oplossing, staat in een Kamerbrief: "We moeten hetzelfde werk met minder mensen kunnen doen".

In 2021 werden in Nederland 2281 nieuwe robots geïnstalleerd, blijkt uit nieuwe cijfers van de International Federation of Robotics (IFR), een belangenorganisatie die onderzoek naar robotisering publiceert. Dat zijn er 530 meer dan een jaar eerder. "Een serieuze groei", zegt Thijs Geijer, sectoreconoom bij ING. "De krappe arbeidsmarkt is daar een belangrijke drijfveer voor."

Maar in vergelijking met bijvoorbeeld Aziatische landen loopt Nederland achter. Vooral op het gebied van servicerobots die bijvoorbeeld in de zorg worden ingezet en een bepaalde mate van zelfstandigheid hebben. "Servicerobots zijn in opkomst", aldus Geijer. Tot nu toe hebben wij vooral industriële robots, die op een vaste plek staan en altijd dezelfde taak verrichten.

Hoeveel industriële robots zijn er in Nederland en waar worden ze ingezet?

Alle beroepsgroepen kampen inmiddels met personeelstekort, volgens het UWV. Geijer: "Daarom stellen werkgevers zichzelf steeds vaker de vraag: hoe kan ik processen automatiseren zodat ik minder werknemers nodig heb?"

'Zwaar, saai of gevaarlijk'

"Maar robots inzetten gaat niet alleen om het vervangen van mensen", vindt Claudia Werker van de TU Delft. "Het gaat er ook om hoe je mensen kunt ondersteunen."

Dat erkent Geijer. "Voor zware, saaie of gevaarlijke banen zijn meestal minder mensen te vinden, maar robots zouden dat kunnen verlichten en het werken in die beroepen daardoor aantrekkelijker kunnen maken." Mensen met fysiek zware banen, zoals in fabrieken of de bouw, zouden zo langer door kunnen werken.

Metselaar Bas werkt nu met een metselrobot en heeft daardoor meer tijd voor het 'leuke metselwerk':

Werker noemt nog een ander voordeel. "Je kunt robots inzetten om mensen te helpen die normaal alleen op een sociale werkplek zouden kunnen werken." Zo gebruiken ze bij Mariasteen in België lampen en kleuren die aanduiden wat werknemers die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, moeten doen als ze bezig zijn met een complexe montage.

Kern van een slakrop

De stijging van het aantal robots in Nederland is deels te verklaren door de verbeterde technologie, aldus Geijer. "Robots zijn relatief goedkoper, beter en slimmer dan een aantal jaren geleden."

Eerst konden kroppen sla alleen met de hand gesneden worden, illustreert hij, omdat robots het moeilijk vonden om de kern eruit te snijden. Nu er betere grijptechnieken zijn en robots de krop beter kunnen vasthouden, kunnen ze dat zelf.

Er is ook genoeg wat robots niet kunnen. Geijer: "Fabrieken zijn vrij simpel. Maar op akkers moeten robots in weer en wind kunnen functioneren. Dat lukt niet altijd. In restaurants of op vliegvelden zijn dan weer veel mensen, en die zijn onvoorspelbaar, wat ook lastig is."

Dat robots bovendien goedkoper zijn geworden, herkent Steven Dhondt van TNO. "Maar menselijke arbeid is eigenlijk nog relatief goedkoop ten opzichte van de factor kapitaal. Dat houdt een grotere overschakeling naar robots tegen." Inflatie en de stijging van het minimumloon kunnen daar verandering in brengen, denkt hij.

'Recessie maakt het onzeker'

Experts verwachten dat het aantal robots in Nederland hoe dan ook zal blijven toenemen. In de bouw zal de markt voor robots in 2030 zijn verdrievoudigd, schat ABN Amro. Tegelijkertijd kan een recessie roet in het eten gooien, denkt Geijer. "Robots blijven serieuze investeringen. Als de economische situatie onzekerder wordt, kunnen werkgevers die gaan uitstellen."

De haperende economie heeft ook gevolgen voor hoe werknemers kijken naar robotisering, volgens Claudia Werker. "Mensen zijn in de geschiedenis altijd bang geweest om hun baan te verliezen als er nieuwe technologie geïntroduceerd werd. Een recessie maakt dat niet makkelijker."

Maar, zegt Steven Dhondt, "de angst voor massawerkloosheid die er in eerste instantie was is niet gegrond gebleken." Al komt er misschien een recessie, de vraag naar personeel zal groot blijven door de historisch krappe arbeidsmarkt, denkt ook Geijer.

Daarover gesproken: ook binnen de robotisering is er personeelstekort, vervolgt hij. "Er zijn te weinig mensen die robots of de benodigde software ontwerpen. Dat is echt een limiet aan de groei van robotisering."