Reacties op overlijden Benedictus XVI: 'Respect, maar er ging ook veel mis'

Paus Franciscus heeft in het openbaar gereageerd op het overlijden van emeritus paus Benedictus XVI. Hij noemde zijn voorganger een "nobele en vriendelijke man, een geschenk aan de kerk en de wereld".

De 86-jarige Franciscus sprak op Oudejaarsavond tijdens de vespers, het avondgebed, in de Sint-Pietersbasiliek in het Vaticaan. "In ons hart voelen we zoveel dankbaarheid. Dankbaarheid voor al het goede dat hij deed en boven alles voor zijn geloof en gebeden", aldus de paus.

Lof en kritiek

In de hele wereld zijn vandaag veel reacties losgekomen op het overlijden van emeritus paus Benedictus XVI. Lof is er voor zijn besluit in 2013 om om gezondheidsredenen af te treden. Daarmee was hij de eerste paus in ruim zeven eeuwen die dat vrijwillig deed. Maar er is ook kritiek, zei Vaticaan-correspondent Andrea Vreede in het NOS Radio 1 Journaal.

"Sommigen herinneren zich hem als een groot theoloog, als iemand die de zuiverheid van de leer bewaakte. Anderen zeggen dat hij ook de paus was in wiens pausschap van acht jaar heel veel misging, zoals schandalen met seksueel misbruik, al trad hij daar als eerste paus wel tegen op."

Ook waren er corruptieschandalen, mismanagement in het bestuur van de kerk en hervormingen die hij niet door wist te voeren. "Een gemengd pakket dus, maar toch ook veel respect voor deze man."

Dat laatste blijkt uit de reactie van politiek leiders. De Duitse bondskanselier Scholz eert Benedictus als een "bijzondere kerkleider" die de Rooms-Katholieke Kerk mede vorm heeft gegeven. De Franse president Macron prijst hem voor zijn inzet voor een "meer broederlijke wereld" en de Italiaanse premier Meloni omschrijft hem als "een groot man die de geschiedenis niet zal vergeten".

De Britse koning Charles schrijft in een verklaring met verdriet kennis te hebben genomen van het overlijden. "Ik herinner mij zijn voortdurende inspanningen voor vrede en het versterken van de banden tussen de Anglicaanse gemeenschap en de Rooms-Katholieke kerk", aldus de Britse koning.

Nederlandse kerkprovincie

Het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland, kardinaal Wim Eijk, betreurt het dat hoogleraren en docenten die verantwoordelijk zijn voor de opleiding van toekomstige priesters niet beter naar Benedictus hebben geluisterd. Eijk staat bekend als iemand met zeer conservatieve opvattingen, net als Benedictus.

Dat Benedictus te weinig tegen seksueel misbruik zou hebben opgetreden, bestrijdt Eijk "met klem". Hij heeft leidinggevenden in de kerk juist de middelen gegeven om daadkrachtig en doeltreffend tegen seksueel misbruik op te treden, aldus de kardinaal.

Bisschop Gerard de Korte van het bisdom Den Bosch vindt het te vroeg om een oordeel te geven over de betekenis van Benedictus. Hij merkt wel op dat hij zich inzette voor toenadering tot andere christelijke geloofsrichtingen en andere religies. Wat seksueel misbruik in de kerk betreft, lijkt het er volgens De Korte op dat Benedictus te laat "de knop heeft omgezet en er te laat voor koos om recht te doen aan de slachtoffers".

Revolutionaire vragen

Hoogleraar kerkgeschiedenis Paul van Geest van de katholieke Tilburg University zegt tegen de NOS dat de latere paus in de jaren 60 als theoloog zijn tijd ver vooruit was en revolutionaire vragen stelde als: bestaat God eigenlijk wel? "Daaruit kunnen we afleiden dat hij de kerk echt bij de tijd wilde brengen."

Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) kwam hij daar volgens Van Geest wat van terug. "Hij dacht: als wij te veel de dialoog aangaan met de tekenen van de tijd, verliezen we misschien wel de core business van het christendom en dat is Jezus Christus. Als we ons te veel mengen met wetenschappelijke inzichten, verliezen we misschien de essentie van ons geloof."

Dat maakte hem voor de toenmalige paus een geschikte kandidaat om leiding te geven aan de Congregatie voor de Geloofsleer, de instantie binnen de kerk die toeziet op de "zuiverheid" van de katholieke leer wat betreft het geloof en goed gedrag. "Daar waakte hij met een ontzettend scherp intellect over de 'geloofsschat'. Dat deed hij soms fel en scherp, maar altijd op de zaak en vriendelijk", zegt Van Geest.

Extended family

Een paus hoort bij katholieken altijd een beetje tot de eigen familie, net zoals dat bij Brazilianen geldt voor het donderdag overleden voetbalicoon Pelé, zei Van Geest. "Dat doet iets."

Ook in Nederland. "Het is verdrietig nieuws, hij heeft een bijzondere indruk gemaakt", zegt de Hilversumse pastoor Jules Dresmé tegen de regionale omroep NH Nieuws. Zijn Alkmaarse collega Jan Jaap van Peperstraten zegt dat Benedictus een bijzondere plaats in de harten van de gelovigen heeft veroverd.

In de St. Bavokathedraal in Haarlem is vanavond een herdenkingsdienst.