Poetins afwezigheid bij G20 is geopolitieke opsteker voor Zelensky

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

Toen president Widodo van Indonesië afgelopen zomer de trein naar Kiev nam, had hij een duidelijk doel: Rusland en Oekraïne om de tafel krijgen. Hij was de eerste Aziatische leider die president Zelensky opzocht - met een uitnodiging voor de G20-top in zijn hand om zijn boodschap kracht bij te zetten. Daar zou Zelensky mogelijk ook in gesprek kunnen met president Poetin, was het idee.

Morgen gaat die G20-top op Bali van start. Zelensky zal naar verwachting op de eerste dag digitaal een toespraak houden - en dat terwijl Oekraïne helemaal geen lid is van de G20. Poetin zal echter helemaal afwezig zijn: hij besloot vorige week zijn bezoek af te zeggen en in plaats daarvan zijn minister van Buitenlandse Zaken Lavrov te sturen. Een opsteker voor Zelensky, die eerder zei niet te willen meedoen als de Russische president ook zijn opwachting zou maken.

Op Bali zijn niet alleen westerse bondgenoten van Oekraïne zoals de VS en de EU erbij. Ook landen die zich tot nu toe neutraal hebben opgesteld ten opzichte van de Russische invasie als Brazilië, India, Mexico zijn aanwezig. Zelensky zal die mogelijkheid willen aangrijpen om die landen het Oekraïense verhaal te vertellen.

Dit zal kunnen helpen bij stemmingen in de Verenigde Naties. Brazilië is bijvoorbeeld een land dat nu vaak blanco stemt als het om de oorlog gaat. Uiteindelijk hoopt Zelensky zijn internationale coalitie te verbreden zodat de druk op Poetin toeneemt. Zelfs al zouden neutrale landen niet met Oekraïne mee gaan stemmen, wil Zelensky elke twijfel over de Russische verantwoordelijkheid voor deze oorlog uit de wereld helpen.

Daarvoor heeft hij een belangrijk economisch argument dat voor zijn land spreekt. Oekraïne is een belangrijke graanproducent en de oorlog heeft de markt wereldwijd op zijn kop gezet. Toen G20-ministers van Buitenlandse Zaken eerder dit jaar bijeenkwamen, zeiden meerdere westerse landen dat Rusland door de invasie een wereldwijde voedselcrisis heeft gecreëerd. Minister Lavrov - toen ook aanwezig - stormde naar buiten omdat er "misschien dan toch niets meer te bespreken is met het Westen".

Bovendien heeft de Russische agressie geleid tot chaos op de energiemarkt. G20-landen zoals China en India willen rust in de wereldeconomie. "In een geglobaliseerde wereld heeft een oorlog gevolgen voor iedereen", zegt Rajeswari Rajagopalan, directeur van het Center for Security, Strategy & Technology in New Delhi. Daarom probeerde Widodo beide partijen ook om tafel te krijgen. Rajagopalan: "Armere, zuidelijke landen lijden het zwaarst onder de voedseltekorten."

'Andere verplichtingen'

Voor Poetin moet het geen makkelijke keuze geweest zijn om de top af te zeggen. Hij beschouwt de G20 als een belangrijk podium om niet-westerse landen aan zijn kant te krijgen. De invasie van Oekraïne dit jaar probeert hij te verkopen als een strijd tegen de hegemonie van het Westen. Poetin wil zich profileren als de stem van deze strijd. Hoewel G20-landen zoals China en India zich niet uitspreken tegen de oorlog, hebben ze zich ook niet achter het Kremlin geschaard.

Daar komt bij dat Rusland uit de G8 - nu de G7 - is gezet vanwege de annexatie van de Krim in 2014. Sindsdien is de G20 nog belangrijker geworden. "Daar zijn westerse landen namelijk niet dominant", zegt Oost-Europakenner Hubert Smeets. "Poetin zei de afgelopen jaren: de G8 maakt ons niet uit, de G20 is wel echt belangrijk."

Waarom laat Poetin de top dit jaar dan aan zich voorbijgaan? Het Kremlin zei dat de president "andere verplichtingen" had - zonder dat toe te lichten. Analisten denken vooral dat de Russische leider geen gezichtsverlies wil lijden. Dat gebeurde bij de G20-bijeenkomst in 2014 in het Australische Brisbane wel. Westerse landen haalden toen uit naar Poetin vanwege de annexatie van de Krim. Zijn geïsoleerde positie werd symbolisch vastgelegd op een foto waar hij ver in de hoek stond. Poetin besloot vroegtijdig te vertrekken.

Dat scenario wil hij nu voorkomen. "Op zo'n bijeenkomst moet je met mensen praten en foto's laten maken", zegt onderzoeker Aleksej Malasjenko van het Dialogue of Civilisations Institute tegen persbureau AFP. "Wie wil er nu met Poetin praten en een foto nemen?"

Bovendien zou Poetin - in tegenstelling tot Zelensky - momenteel niet spreken vanuit een sterke positie. Rusland is de afgelopen tijd steeds verder in het defensief gedwongen in Oekraïne - met het verlies van Cherson als laatste grote tegenslag. De 'annexaties' en mobilisatie hebben daarin geen verandering gebracht.

Door niet op te dagen voor de G20 maakt Poetin duidelijk dat hij momenteel niks te melden heeft over Oekraïne. Gesprekken met Kiev lijken in ieder geval ver te zoeken. Nu Zelensky het podium bij de top opeist, zal de Russische president op zoek moeten naar andere kanalen om een niet-westerse coalitie op te bouwen.