Hoe de oorlog in Oekraïne het separatisme in verre regio van Rusland aanwakkert

• Paul Alexander

  redacteur Buitenland

"De tijd van betogingen en protestmarsen is voorbij. Vanaf nu kunnen Poetins handlangers rekenen op molotovcocktails en kogels." Zo luidde het eerste bericht op het Telegram-kanaal van het Comité van het Basjkiers Verzet anderhalve maand geleden, direct nadat Poetin de mobilisatie had afgekondigd.

De verzetsgroep postte tegelijk een handleiding voor de partizanenstrijd en instructies over de vervaardiging van molotovcocktails. Er volgde een reeks aanslagen in de verafgelegen deelrepubliek Basjkortostan ten zuiden van de Oeral.

Het eerste doelwit was een lokaal rekruteringsbureau. Verzetsstrijders staken ook een partijkantoor van regeringspartij Verenigd Rusland in brand, net als transformatorhuisjes bij spoorwegknooppunten en deze week een grote opslagtank op een station.

Het Kremlin begint zich inmiddels zorgen te maken. "In de Tweede Wereldoorlog was er een simpele oplossing voor dit soort saboteurs - standrechtelijke executie", schreef Poetins spreekbuis Medvedev op zijn Telegram-kanaal.

Mobilisatie treft regio onevenredig hard

Terwijl in andere delen van Rusland nog weinig te zien is van openlijke strijd tegen het regime, begint zich in Basjkortostan duidelijk een verzetsbeweging af te tekenen. Zeker nu de mobilisatie de regio onevenredig hard treft, net als andere arme deelrepublieken met een grote etnische minderheid. Basjkortostan is de nummer vier op de lijst met de meeste omgekomen militairen tot zover geregistreerd.

Gezicht van dit verzet is de naar Litouwen uitgeweken Roeslan Gabbasov van het Basjkiers Nationaal Politiek Centrum. Om de partizanenstrijd niet te schaden, doet hij geen mededelingen over zijn contacten met de verzetsstrijders. "Maar we streven hetzelfde doel na: de omverwerping van Poetins regime", zegt hij in een telefoongesprek met de NOS.

Hij wil ook niet zeggen hoeveel verzetsstrijders momenteel actief zijn in Basjkortostan. "De partizanen opereren in cellen van drie tot vijf man die niets afweten van elkaar en elkaars acties. Alles gebeurt met volledige geheimhouding."

'Niet onze oorlog'

De verschillende Telegram-kanalen van het Basjkiers verzet hebben tussen de 1000 en 3000 volgers. De steun onder de lokale bevolking groeit volgens Gabbasov met de dag. "Met de mobilisatie bracht Poetin de oorlog opeens bij iedereen thuis. Basjkieren hebben allemaal wel een broer, vader, zoon of vriend die naar de oorlog in Oekraïne is gezonden."

'Dit is niet onze oorlog', klinkt nu overal in de deelrepubliek. "Waarom zouden we willen strijden voor een imperium dat ons altijd al onze eigen taal en nationale identiteit heeft ontzegd, precies zoals het dat nu doet met Oekraïne", zegt Gabbasov.

Ook voor de oorlog kwamen Basjkieren op voor het eigen nationale erfgoed. Zo kwam het in 2020 tot massale rellen toen de overheid een mijnbouwvergunning afgaf voor Koesjtau, een heilige Basjkierse berg. De strijd van de Basjkierse activisten draaide toen nog om meer vrijheid en gelijke rechten voor de regio binnen de Russische Federatie. Nu is het streven onafhankelijkheid en zijn er al verschillende ontwerpen voor eigen paspoorten en nationale symbolen.

Eerder meldde Gabbasov op zijn Telegram-kanaal dat vrijheidsstrijders al bezig zijn met het opzetten van een Basjkiers leger. De strijders daarvan zweren trouw aan een vrij Basjkortostan. Gabbasov: "Als Poetins regime ten val komt, bijvoorbeeld door muitende militairen in Moskou, staan de Basjkierse partizanenstrijders klaar om zich van Rusland los te maken."

Nationaal bewustzijn

Volgens de Russische politicoloog Dmitri Oresjkin heeft zich de afgelopen jaren onder Basjkierse intellectuelen een nationaal bewustzijn ontwikkeld. "Ze trekken de legitimiteit van de door Moskou aangestelde bestuurders in twijfel", zegt hij op de onafhankelijke Russische nieuwssite Vjorstka. "En ze vormen met hun vrijheidsidealen ook daadwerkelijk een bedreiging voor de macht."

Lokale zakenlui zouden de vrijheidsstrijd financieren. De verzetsacties moeten in het geheim gebeuren, aldus Oresjkin. "Een dergelijke strijd kan alleen effectief zijn als de beweging ondergronds opereert."

In de strijd voor onafhankelijkheid stelt Basjkortostan zich op als voortrekker onder de nationale deelrepublieken, meent Oresjkin. "Poetin heeft met zijn oorlog de doos van Pandora geopend. Zijn rampzalige beleid geeft etnische verzetsgroepen een enorme stimulans. Het land valt vroeg of laat uit elkaar."

Verzetsgroepen in andere deelrepublieken beschikken inmiddels ook over Telegram-kanalen, zoals het Siberisch Verzet en Dageraad van Dagestan. "Je zal zien", zegt Gabbasov, "zodra Basjkortostan de onafhankelijkheid uitroept, volgen ook regio's als Jakoetië, Toeva en Dagestan."