Nog één week tot het WK, maar geen compensatiefonds: hoe FIFA's zwijgen alles zegt

• Guido van Gorp

De roep om een fonds voor arbeiders die hebben geleden bij de bouw van WK-stadions in Qatar wordt steeds luider. Onder andere Amnesty, Coca Cola en de KNVB riepen FIFA op om 440 miljoen euro vrij te maken voor het compenseren van arbeidsmigranten die bij de bouw van WK-projecten stierven, gewond raakten of werden uitgebuit.

Met nog zes dagen te gaan tot de start van het WK is de roep om dit fonds onbeantwoord gebleven. FIFA schuift het vraagstuk voor zich uit en zwijgt, tot frustratie van betrokkenen.

Hoe is het zover gekomen? Een reconstructie.

17 mei 2022

"We verzoeken u, als president van FIFA, om alle schendingen van arbeidsrechten waaraan FIFA heeft bijgedragen te compenseren en daarvoor (...) 440 miljoen dollar aan prijzengeld opzij te zetten", schrijven tien organisaties, waaronder Amnesty en Human Rights Watch, in een lange brandbrief aan FIFA-topman Gianni Infantino.

De brief is het startschot van een campagne die erop gericht is om de druk op FIFA op te voeren.

"We zullen heel goed moeten kijken waar de FIFA mee gaat komen. Als dat niet genoeg is, moet er een tandje worden bijgezet", stelt Amnesty, die hoopt dat ook andere partijen zich aansluiten bij het initiatief.

Hieronder een reportage van NOS Sport over arbeidsmigranten die gecompenseerd willen worden voor hun tijd in Qatar.

Dat lukt. Al snel verdubbelt het aantal organisaties dat de oproep ondersteunt. Ook de KNVB reageert positief, maar houdt zich nog op de vlakte.

27 juni 2022

Topoverleg in Doha. In de Qatarese hoofdstad ontmoeten de leden van een speciale UEFA-werkgroep vertegenwoordigers van het gastland en FIFA. Op de agenda staan arbeidshervormingen, mensenrechten én het compensatiefonds.

"We hadden echt het gevoel dat er naar ons geluisterd werd toen we het hadden over dat fonds", zegt Hedeli Sassi, adviseur van de Belgische voetbalbond.

Volgens de Vlaming overheerst er binnen het Europese kamp (waaronder de KNVB, Engelsen en Duitsers) op dat moment een positief gevoel. "FIFA was geïnteresseerd, maar vertelde ons wat tijd nodig te hebben voor een goed antwoord", herinnert Sassi zich.

Binnen drie weken, in juli, zou FIFA met een antwoord komen, zo werd beloofd. Toch blijft een antwoord uit. "Ik weet ook niet wat er zich achter de schermen heeft afgespeeld", zegt Sassi. "Heel vreemd was dat. Er moet iets gebeurd zijn, maar wat?"

31 juli 2022

Al een poosje is het stil rond FIFA en dus klimmen de initiatiefnemers van de campagne voor een compensatiefonds wéér in de pen. Dit keer geen brief naar Infantino, maar naar de sponsors van FIFA en het WK. Als zij zich uitspreken voor het fonds, dan móét de wereldvoetbalbond wel uit zijn schulp kruipen, zo is de gedachte.

Veertien grote bedrijven krijgen post. Met een vleugje opportunisme worden ook Qatar Energy en Qatar Airways aangeschreven.

Verreweg de meeste sponsors laten niets van zich horen. Toch krijgt het campagneteam precies waar ze op hopen: de van origine westerse bedrijven (Adidas, Coca Cola, Budweiser en McDonald's) spreken publiekelijk hun steun uit voor een compensatiefonds, betaald door FIFA.

15 september 2022

Met nog twee maanden tot aan het WK spreekt de KNVB, als één van de eerste voetbalbonden, zich publiekelijk uit vóór een compensatiefonds. Ook roept de bond FIFA op om zich hierover uit te spreken.

"Voor het einde van de maand juli zou de FIFA een aantal toezeggingen doen, maar die zijn er niet gekomen. Het wordt tijd om dit nu te regelen", zegt Gijs de Jong, secretaris-generaal van de KNVB, die ook laat weten dat de UEFA-werkgroep per brief opheldering eist van FIFA.

"We hebben besloten om die brief te sturen om de druk op te voeren", zegt De Jong. "We willen graag antwoord voor de interlandbreak, die maandag van start gaat."

28 september 2022

Eindelijk is er een teken van leven vanuit FIFA. Na aandringen van de UEFA-werkgroep komt Fatma Samoura, secretaris-generaal van FIFA, met een reactie.

FIFA reageert niet zoals de bonden en mensenrechtenorganisaties hadden verwacht. Alleen in verdekte bewoordingen laat de wereldvoetbalbond iets los over het compensatiefonds. De brief leidt tot irritatie binnen de UEFA-werkgroep, die al langer pleit voor een duidelijke lijn van FIFA.

KNVB: "Deze brief gaan we in de UEFA-werkgroep volgende week nader bespreken. Kort gezegd, geeft de brief antwoord op al onze vragen maar die zijn voor ons niet allemaal bevredigend."

12 oktober 2022

Topoverleg in het Zwitserse Zürich tussen de Europese bonden en de top van FIFA. Aanleiding: de brief van Fatma Samoura en de onvrede over het uitblijven van een standpunt over het compensatiefonds.

Bij terugkomst laat Gijs de Jong, aanwezig namens de KNVB, weten dat het gesprek constructief was. In een reactie laat FIFA aan de NOS weten het fonds 'te zullen analyseren'.

Maar dan, een dag na de top in Zwitserland, is het woord aan Qatar. Voor de camera van het Engelse Sky Sports zegt Nasser Al Khater, de CEO van het WK, klaar te zijn met de oproep voor een compensatiefonds.

"Als mensen nu zeggen dat er een compensatiefonds moet komen, dan lezen ze gewoon een stukje papier voor. Laat het aan de experts over", sneert Al Khater. "Laat de bondsbestuurders zich richten op hun eigen teams."

4 november 2022

Qatar laat nogmaals van zich horen. Ali bin Samikh Al Marri, minister van arbeid van Qatar, noemt het fonds een publiciteitsstunt. Volgens hem is dit jaar al 320 miljoen dollar uitgekeerd aan arbeiders die geen loon hadden ontvangen.

Ongeveer gelijktijdig met dit statement uit Qatar lekt een brief van FIFA uit. Daarin wordt bonden op het hart gedrukt om "zich volledig op voetbal te richten" en "niet mee te gaan in ideologische en politieke gevechten", daarmee impliciet verwijzend naar de roep om compensatie vanuit Europa.

Onder andere de Argentijnse, Uruguayaanse en Braziliaanse bond steunen de FIFA-oproep. Vanuit Europa wordt juist met ongeloof gereageerd op de brief. Ook bij mensenrechtenorganisaties is de frustratie groot.

"FIFA zou eindelijk eens kunnen beginnen met het aanpakken van de serieuze mensenrechtenschendingen in plaats van ze onder het tapijt te schuiven", stelt Amnesty. "Een eerste stap zou zijn om zich openlijk uit te spreken voor de oprichting van een fonds om migrantenarbeiders te compenseren."

14 november 2022

Zes dagen voor de start van het WK is de status van het compensatiefonds onzeker. Insiders noemen het "een kwestie van de lange adem", waarbij de druk op FIFA vooral groot gehouden moet worden. Europese bonden hebben al laten weten het fonds op de openingsdag van het WK nogmaals onder de aandacht brengen.