Verzet tegen oorlog diep in Rusland hard neergeslagen, maar niet verdwenen

• Paul Alexander

  redacteur Buitenland

Een jonge vrouw in lichtgekleurde spijkerbroek en laarzen met stevige zolen loopt met een spandoek onder haar arm naar het centrale plein van Oelan-Oede, hoofdstad van de Siberische deelrepubliek Boerjatië. Ze is op weg naar een op Instagram aangekondigde protestactie tegen de oorlog in Oekraïne en de mobilisatie. Maar eenmaal aangekomen ziet ze in plaats van betogers alleen politieagenten.

De mensenrechtenactivist Nadezjda Nizovkina is ook naar het plein gekomen. Voor haar YouTube-kanaal doet ze live verslag van alle manifestaties in haar stad. En als het tot arrestaties komt, biedt ze de betogers juridische hulp aan - waarbij ze alles op camera vastlegt.

Volgens Nizovkina is dit precies hoe het verzet er in Boerjatië momenteel uitziet, vertelt ze per telefoon vanuit Oelan-Oede: "Iemand gaat met een spandoek de straat op, even later sluit een ander zich aan. De politie grijpt meteen hard in, arresteert de demonstranten en tegelijk ook nietsvermoedende omstanders. In de dorpen is het nog lastiger. Als iemand zich daar op sociale media uitspreekt over de mobilisatie, staat er meteen iemand voor de deur om hem op te halen."

Protest tegen de mobilisatie in het centrum van Oelan-Oede:

Ook elders in Rusland is er nauwelijks zichtbaar verzet, terwijl direct na de aankondiging van de 'gedeeltelijke' mobilisatie - nu ruim een maand geleden - nog talloze betogers in Rusland de straat op gingen.

Vooral in Dagestan, Jakoetië en Toeva - 'nationale deelrepublieken' met een grote etnische minderheid - waren de protesten toen groot. Juist die arme regio's aan de randen van Rusland worden onevenredig hard geraakt door oorlog en mobilisatie. Ze tellen ook verreweg de meeste slachtoffers op het slagveld. Dagestan voert de lijst aan met 310 geregistreerde doden. Daarna volgt Boerjatië met 288 doden (peildatum 7 oktober).

In het verafgelegen Boerjatië - aan de grens met Mongolië - werden eveneens direct na de afkondiging busladingen mannen afgevoerd naar de mobilisatiecentra. 'De ergste nacht in het leven van de Boerjaten' is het al genoemd.

Boerjatse vrouwen roepen de autoriteiten op hun zonen aan het front weer naar huis te halen

Het protest die eerste nacht was kleinschaliger. Er gingen beelden rond op sociale media van een vrouw met op haar spandoek de tekst: 'onze mannen, zonen en vaders doden niet andermans mannen, vaders en zonen'. Mobiele eenheden arresteerden ten minste vier demonstranten, onder wie Nizovkina die ook deze actie live uitzond op haar YouTube-kanaal. Ze zat twee nachten vast.

Maar na die uitbarsting van volkswoede in de eerste dagen van de mobilisatie, bleef het overal in het land angstvallig stil. Toch heeft volgens Nizovkina de mobilisatie de houding van de bevolking ingrijpend veranderd. Nizovkina: "Een snel groeiende groep nieuwelingen die zich eerder nooit met politiek bezighield, keert zich tegen de oorlog. Voor de mobilisatie zag je overal de letters Z en V op auto's en gebouwen, op T-shirts, op balkons. Met die symbolen betuigden burgers hun steun aan Poetin en zijn oorlog. Nu zijn die opeens verdwenen en daarmee ook de oorlogshitserij."

Het verzet bestaat vooralsnog uit een reeks eenmansacties, zegt Nizovkina. Zoals bijvoorbeeld de gepensioneerde vrouw die recentelijk in Oelan-Oede de straat op ging met een spandoek en de tekst 'kom op voor vrijheid'. Of de onbekende actievoerders die eerder deze maand de Russische vlag met het V-teken aan het Leninbeeld in het centrum in brand staken en de beelden van hun actie op telegram zetten.

Steun uit het buitenland

Tegelijk ondervindt het verzet in Boerjatië steun uit heel andere hoek: van geëmigreerde Boerjaten in met name de VS, Kazachstan en Zuid-Korea. Ze hebben zich verenigd in de Free Buryatia Foundation. De organisatie regelde direct na de afkondiging van de mobilisatie met donaties van hun leden een tiental bussen om mannen uit Boerjatië de grens met Mongolië over te zetten. Naar schatting zijn sinds 21 september tussen de 3000 en 4000 Boerjaten het land ontvlucht.

Al eerder in de oorlog slaagde een juristenteam van Free Buryatia Foundation erin om een groep Boerjatse militairen naar huis te krijgen, vertelt directeur Aleksandra Garmazjapova telefonisch vanuit Astana, de hoofdstad van Kazachstan. "Ze waren in gevangenschap gezet omdat ze weigerden te vechten. Doordat we al juridische expertise in huis hadden, konden we ook meteen adequaat inspringen op de nieuwe realiteit van de mobilisatie." Zo verleende de stichting juridische steun aan gemobiliseerden die onterecht opgeroepen waren.

De Boerjaten in den vreemde spraken zich in een indringende YouTubevideo ook meteen uit tegen de oorlog. "Er wordt in Russische staatsmedia keer op keer gesproken van de 'Boerjaten-krijgers van Poetin'." zegt Garmazjapova. "Het is ook herhaaldelijk voorgekomen dat oorlogsmisdaden abusievelijk aan Boerjatse soldaten werden toegeschreven, onder andere in Boetsja."

Boerjaten overal ter wereld spreken zich uit tegen de oorlog:

Zo wordt de schijn gewekt dat niet etnische Russen zich schuldig maken aan gruweldaden, maar barbaren uit Azië. Dat beeld wil Garmazjapova bestrijden.

Ook andere etnische bevolkingsgroepen in ballingschap volgen de gebeurtenissen in hun vaderland nauwgezet en hebben zich in navolging van Free Buryatia Foundation verenigd in eigen organisaties, zoals Free Yakutia, New Tuva en Free Kalmykia.

NOS maakte in april een video over de vele etnische minderheden vielen op het slagveld