Vogelgriep treft wilde vogels hard, maar wat te doen met de kadavers?

• Francien Yntema

  Redacteur binnenland

Wie moet de wilde vogels opruimen die zijn bezweken aan vogelgriep? Dat is lang niet altijd duidelijk en dat leidt tot onwenselijke situaties. Het ministerie van LNV organiseerde daarom vandaag een bijeenkomst met betrokkenen en experts en komt later deze maand met een leidraad voor de omgang met deze kadavers.

Die onduidelijkheid is problematisch, vindt vogelgrieponderzoeker Thijs Kuiken van het Erasmus MC, die vandaag als expert aanwezig was. Om te beginnen vanwege het dierenwelzijn; vogelgriep is een neurologische ziekte waardoor vogels langzaam creperen.

Daarnaast is het gevaarlijk: dode vogels vormen een besmettingsbron voor andere vogels, zoogdieren, en in de bewoonde wereld ook voor honden, katten en in zeldzame gevallen zelfs mensen.

Ook wijst Kuiken op de plicht om bedreigde soorten te beschermen. "In afgelegen gebieden was het principe altijd: laat kadavers liggen, want je moet vogels niet verstoren. Maar als kadavers veel andere vogels kunnen besmetten is het soms verstandig ze te ruimen. Bijvoorbeeld als er eentje in een plas ligt waar andere vogels baden en drinken."

Jan Willem van Natuurmonumenten pleit ook voor die oplossing:

Vogelgriep treft ook wilde vogels hard. "Ons onderzoek naar de impact loopt nog, maar bij soorten als de grote stern en de brandgans zien we in Nederland een paar honderd keer zoveel sterfte als normaal", zegt Kuiken. Hij schat dat er afgelopen jaar wereldwijd honderdduizenden wilde vogels zijn gecrepeerd door vogelgriep.

De Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA bestempelde het vogelgriepseizoen (oktober 2021 t/m september 2022) als het heftigste seizoen ooit in Europa. Vogelgrieponderzoeker Kuiken verwacht dat de impact op wilde vogels de komende herfst nog groter wordt.

Vanwege onduidelijke protocollen blijven dode vogels die opgeruimd moeten worden nu geregeld liggen. Daarover schreven bijvoorbeeld Natuurbeheerders en -beschermers in een brief waarin ze de rijksoverheid oproepen om meer regie te nemen. Ook het ministerie van LNV erkent dat er verwarring kan ontstaan over wie waarvoor verantwoordelijk is.

De veiligheidsregio Fryslân pakt de vogelgriep bij wilde vogels goed aan, vindt het ministerie van LNV. En ook de natuurbeheerder en -beschermers die meer landelijke regie willen, zien Friesland als positieve uitzondering.

Direct in vuilniszakken

"Wat wij doen is eigenlijk heel eenvoudig", zegt Ron Veenstra van de veiligheidsregio Fryslân. Ook hij deelde zijn expertise vandaag. "Zo'n twee jaar terug leidde de vogelgriep hier tot veel vraagtekens. Wij hebben het als een crisis benaderd en een structuur bedacht waarin duidelijk is wie welke verantwoordelijk heeft."

Dat vergroot de veiligheid, merkt coördinator natuurbeheer Jan Willem Zwart van Natuurmonumenten in Friesland. "Eerst wisten we niet waar we de kadavers kwijt konden en begroeven we ze ter plekke. Daarbij kan virus ontsnappen omdat je met de kadavers sleept. Nu stoppen we ze direct in vuilniszakken die we ontsmetten en vernietigen. Dat verkleint de kans op verdere verspreiding."

Virus in de kliko

Zwart vindt het belangrijk dat er een landelijke leidraad komt, want hij schrikt soms van verhalen uit andere regio's. "In augustus nog hoorde ik dat een gemeente adviseert de kadavers in de kliko te gooien. Dat is onveilig omdat je niet weet waar de inhoud terechtkomt en het virus zo verder kan verspreiden."

Voor de pluimveesector zal een betere aanpak van wilde vogels overigens weinig verschil maken, verwacht vogelgriepdeskundige Kuiken. "Wilde vogels verspreiden het virus, maar als je een paar honderd dode vogels uit een kolonie verwijdert, dan help je daarmee vooral de rest van die kolonie. Het risico voor pluimveebedrijven neemt daardoor niet af, want het aantal besmette wilde watervogels in Nederland is een veelvoud daarvan."

Factuur van 75.000 euro

Tot slot moeten er afspraken komen over de kosten. "In eerste instantie zijn organisaties best bereid zelf wat te betalen", zegt Kuiken. "Maar bij substantiële aantallen wilde vogels kunnen de kosten in de tienduizenden euro's lopen. Er is nu geen regeling die duidelijk maakt wie dat betaalt. Daar moet duidelijkheid over komen."

Ron Veenstra van de Veiligheidsregio Fryslân heeft half augustus een factuur van zo'n 75.000 euro naar het ministerie van LNV gestuurd. "We wachten nog op een reactie van het ministerie, maar het opruimen van de vogels kon niet wachten tot we het financiële plaatje rond hadden. Voor de toekomst maken we liever structurele afspraken."