We hebben het virus door onze handen laten glippen. Vijf vragen over de vogelgriep

• Eliane Lamper

  redacteur Online

Het nieuwe vogelgriepseizoen staat voor de deur, terwijl de vorige uitbraak nog gaande is. Alleen deze maand al werden ruim 626.000 dieren gedood. Bij een pluimveebedrijf in Drenthe was gisteren de grootste ruiming sinds de eerste uitbraak van het lopende seizoen, bijna een jaar geleden.

Het vogelgriepseizoen heeft nog nooit zo lang geduurd en het aantal uitbraken blijft toenemen, wat biologen en virologen zorgen baart. Zij zijn bang dat het virus misschien wel nooit meer verdwijnt. Vijf vragen en antwoorden over de vogelgriep.

1. Wat is er aan de hand?

In Nederland hebben we al bijna twintig jaar te maken met vogelgriep, maar nooit eerder kwam het virus ook in de zomer voor. "De uitbraak sinds vorig najaar is de grootste ooit in Europa", zegt viroloog Thijs Kuiken van het Erasmus MC, gespecialiseerd in vogelgriep. "Er zijn in Nederland al meer dan 4 miljoen vogels gedood." Sinds vorig jaar oktober werd het pluimvee op zo'n 120 bedrijven omgebracht.

De vogelgriep komt van nature voor bij wilde vogels, maar die kunnen besmet zijn zonder ziek te worden. In pluimvee kan het virus muteren tot een ziekmakende variant. Als er dan een besmet veertje of een klein beetje besmette mest in een stal terecht komt, kan de ziekte zich razendsnel verspreiden en kunnen duizenden dieren doodgaan. Vanwege dat besmettingsgevaar wordt al het pluimvee op een besmet bedrijf afgemaakt.

2. Hoe komt het dat de vogelgriep langer dan normaal duurt?

"Het bijzondere van de huidige vogelgriep is dat het ziekmakende virus van het pluimvee overgebracht is op wilde vogels, waardoor zij het over grote afstand verspreiden", zegt Kuiken. Normaal gesproken brengen trekvogels het vogelgriepvirus in oktober naar Nederland. In april vertrekken zij weer naar het oosten, waardoor het virus weer verdwijnt. Nu zijn ook wilde vogels in Nederland besmet die hier in de zomer blijven.

Daardoor kregen we afgelopen zomer te maken met uitbraken. "We hebben het virus uit onze vingers laten glippen toen het van pluimvee naar wilde vogels overging", zegt de viroloog. "De ziekmakende variant komt oorspronkelijk niet voor in de natuur, die is ontstaan door intensieve pluimveeteelt. En wilde vogels kun je niet controleren."

3. Wat kunnen we doen tegen de vogelgriep?

Een eerste stap is de ophokplicht voor pluimvee om een snelle verspreiding tegen te gaan. Op korte termijn kunnen maatregelen als een vaccin en een jaarlijkse check in stallen uitkomst bieden, zegt Kuiken. Vaccins worden in Europa en de Verenigde Staten niet gebruikt. In Zuid-Amerika en Azië gebeurt dit al wel.

De pluimveesector is verdeeld over het gebruik van vaccins. Een nadeel voor bedrijven is dat producten van gevaccineerd pluimvee volgens Europese regels niet naar het buitenland geëxporteerd mogen worden. Zeker twee derde van het Nederlandse pluimvee gaat naar het buitenland.

Op lange termijn zouden bedrijven niet in gebieden met veel watervogels moeten staan, zegt een expertgroep op het gebied van zoönosen. "Ook staan de bedrijven te dicht bij elkaar, zoals in de Gelderse Vallei", zegt Kuiken, die onderdeel is van de expertgroep. "Daardoor springt het makkelijk over."

De pluimveedichtheid in Nederland is groot en daardoor is het risico op uitbraken hoog, zegt Kuiken. In Nederland worden ruim 100 miljoen kippen en ander pluimvee gehouden.

4. Hoe gevaarlijk is de vogelgriep voor andere dieren en mensen?

Naast wilde vogels en pluimvee kunnen ook andere diersoorten besmet raken. Zo zijn dit jaar in Nederland besmette vossen en otters gevonden. In het buitenland zijn ook gevallen bekend onder zeehonden, die het virus ook aan elkaar kunnen overdragen.

Het virus is niet ongevaarlijk voor de mens. In Nederland is bij de uitbraak in 2003 een dierenarts besmet geraakt en overleden. In China zijn in het verleden veel meer mensen aan een variant van de vogelgriep gestorven. Vooralsnog hoeven we ons met het huidige virus niet veel zorgen te maken, zegt de viroloog. "Maar als het virus muteert en mensen kunnen elkaar besmetten, dan wordt het risico heel hoog."

5. Komen we er ooit nog vanaf?

Zolang er intensieve pluimveehouderij is, komen we niet van de vogelgriep af, zegt Kuiken. "Alleen als we het systeem van de pluimvee-industrie helemaal aanpassen, kunnen we het op den duur uitbannen". Naar alle waarschijnlijkheid krijgen we ook volgend jaar in de zomer weer met besmettingen te maken. "Het ziekmakende virus heeft zich hier gevestigd en voorlopig blijft het hier."