Gaat ook Nederland experimenteren met goedkope treinen?

• Erika de Joode

  redacteur Online

Nu de brandstofprijzen stijgen, de inflatie hoog is en er steeds meer aandacht is voor duurzame mobiliteit, experimenteren meerdere Europese landen met goedkoop of zelfs gratis openbaar vervoer. Ze volgen het voorbeeld van Luxemburg, waar de trein al sinds het voorjaar van 2020 gratis is.

In Duitsland konden mensen deze zomer voor 9 euro per maand onbeperkt reizen met de meeste treinen, bussen en trams. Spanjaarden kunnen sinds donderdag gebruikmaken van gratis maandkaarten voor korte en middellange treinreizen, in een proef die nog tot het einde van het jaar duurt. En daar blijft het niet bij: op Malta is het openbaar vervoer vanaf 1 oktober volledig gratis.

In Duitsland, waar het 9-euro-ticket een wisselend succes was, leidde de actie soms tot grote drukte:

De Nederlandse overheid vindt de Europese initiatieven voor gratis of goedkoper openbaar vervoer interessant, zegt een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Maar de vraag is of zulke proeven het gewenste effect hebben, voegt ze eraan toe. "Gaan er echt meer mensen met het ov, of zijn het vooral de mensen die al met het ov reisden die meer kilometers gaan afleggen?"

Het Kennisinstituut voor Mobiliteit doet op dit moment onderzoek naar deze vraag. Daarbij gaat het onder meer om de vraag in hoeverre een 'prijsprikkel' mensen de auto uit kan krijgen. De resultaten worden in oktober verwacht. Aan de hand daarvan maakt het ministerie keuzes over eventuele "tariefacties" in het openbaar vervoer.

Miljarden euro's

De vraag is echter ook of gratis of veel goedkoper openbaar vervoer haalbaar is in Nederland. Want hoeveel gaat dat kosten, nu de NS na corona nog altijd flinke verliezen lijdt en nu al niet genoeg personeel heeft om alle treinen te laten rijden?

Naar schatting kost het volledig gratis maken van al het openbaar vervoer in Nederland ongeveer 4 miljard euro per jaar, exclusief de kosten van eventuele extra treinen, bussen, trams en personeel. Als alleen treinkaartjes gratis zouden worden, is dat volgens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een kostenpost van meer dan 2 miljard euro.

En stel dat ov-kaartjes voor de helft van de huidige prijs worden verkocht? Volgens de woordvoerder van het departement ligt dat "ingewikkelder" en is het moeilijk te zeggen hoeveel geld daarmee gemoeid zou zijn.

De NS zegt alle initiatieven om het openbaar vervoer goedkoper te maken toe te juichen, maar wil ook niet terug naar de periode voor corona, "waar de trein op sommige momenten echt overvol zat".

Een woordvoerder zegt dat er nu al veel kortingskaartjes beschikbaar zijn, bijvoorbeeld voor jongeren en in de daluren. Ook loopt er op het traject Den Haag-Eindhoven een proef met goedkope treintickets buiten de spits.

(Geen) btw op treinkaartjes

Eerder pleitte NS voor het afschaffen van de btw op treinkaartjes, die nu 9 procent is. Dat zou volgens het ministerie van Financiën zo'n 300 tot 400 miljoen euro kosten, afhankelijk van het aantal ov-reizigers.

Vooralsnog kiest het kabinet daar niet voor, maar de Europese Commissie is wel met het onderwerp bezig. Later dit jaar komt de commissie met voorstellen over de btw op (internationale) treinkaartjes. Het kabinet wil die Europese voorstellen afwachten.

Doelgroepen

De landen die experimenteren met gratis of bijna gratis openbaar vervoer zeggen dat niet alleen te doen om duurzaam transport te stimuleren, maar vooral ook om de lasten van inwoners te verlichten in tijden van hoge inflatie. In Nederland zijn daar geen plannen voor. Als die er al komen, is dat op zijn vroegst in oktober, als het onderzoek naar prijsprikkels van het Kennisinstituut voor Mobiliteit klaar is.

"De uitkomsten van het onderzoek zijn input voor beleidskeuzes", zegt het ministerie. Aan goedkopere treinkaartjes voor bepaalde doelgroepen, zoals mensen met een laag inkomen, wordt op dit moment niet gewerkt, zegt de woordvoerder. Dat laatste is volgens de NS ook moeilijk uitvoerbaar, omdat de spoorvervoerder dan moet weten hoe iemands financiële situatie eruitziet. "Het zal zeer lastig zijn om dat voor het hele land op een eerlijke manier te doen."