Juristen voorzien bouwstop na de zomer door verwachte stikstofuitspraak 

• Barbara Terlingen

  redacteur Politiek

De problemen met stikstof kunnen na de zomer nog groter worden. Juristen met wie de NOS sprak, vrezen dat de Raad van State met een nieuwe uitspraak komt, die op grote schaal bouwprojecten stil kan leggen.

De bouw kwam al eens grotendeels stil te liggen, nadat de Raad van State in 2019 de vloer had aangeveegd met het Nederlandse stikstofbeleid. Gaandeweg werden andere manieren gevonden om projecten toch door te laten gaan. Een daarvan is de bouwvrijstelling, waarbij de tijdelijke stikstofuitstoot bij de bouw niet meetelt en er bij de vergunningsverlening alleen wordt gekeken naar de uitstoot als het gebouw wordt gebruikt. De vraag is hoelang dat nog mag.

De Raad van State buigt zich nu over het Porthos project in de Rotterdamse haven. De uitspraak werd rond deze tijd verwacht, maar is uitgesteld naar oktober, bevestigt een woordvoerder van de hoogste bestuursrechter.

Porthos is bedoeld om CO2 van de industrie in de Rotterdamse haven te vervoeren en op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee. Dat moet bijdragen aan het halen van de klimaatdoelen, maar tijdens de aanleg van de infrastructuur komt stikstof vrij. Als de Raad van State de vrijstelling van Porthos afwijst, kan dat grote gevolgen hebben voor andere projecten.

Vrijstelling kan sneuvelen

Toen de 'vrijstellingsroute' na de uitspraak in 2019 in gebruik kwam, was de Raad van State al kritisch. Ook het Planbureau voor de Leefomgeving, een belangrijke adviseur van het kabinet, schreef vorig jaar dat het zeer de vraag is of het "splitsen van stikstofuitstoot tijdens de bouw en tijdens de gebruiksfase" volgens het Europese recht is toegestaan.

"Die splitsing staat haaks op vaste jurisprudentie van de Raad van State, waaruit volgt dat je naar het onlosmakelijke geheel moet kijken. Alleen al daarom gaat de vrijstelling waarschijnlijk sneuvelen", zegt universitair docent omgevingsrecht Ralph Frins. Ook andere juristen denken dat het die kant op gaat.

Mink Oude Breuil, omgevingsrechtjurist: "Ik heb gemerkt dat rechters kritisch zijn op de bouwvrijstelling. De regering zal met een goede onderbouwing moeten komen om te voorkomen dat de bouw weer tot stilstand komt". Juriste Marieke Kaajan ziet in recente uitspraken van rechtbanken dat de regels voor bescherming van Natura 2000-gebieden in de weg staan van nieuwe of zelfs al bestaande activiteiten.

Volgens de juristen is er nog wel een "klein geitenpaadje" voor het kabinet: als het aannemelijk kan maken dat projecten bijdragen aan natuurverbetering.

Als er een streep door de vrijstelling komt, zullen projecten afzonderlijke stikstofberekeningen moeten laten maken. Dat kost veel tijd en er is een gebrek aan mensen die de berekeningen kunnen maken. Is een berekening eenmaal klaar, dan moet er nog onderhandeld worden met overheden en 'stikstofruimte' worden gevonden, dat wil zeggen ruimte om stikstof te mogen uitstoten.

Opties daarvoor zijn het zogeheten in- en extern salderen. Bij intern salderen mag je binnen het project zelf bijvoorbeeld stikstofruimte creëren door uitstoot-arme technieken te installeren. Bij extern salderen wordt de stikstofruimte van bijvoorbeeld een opgeheven bedrijf op een andere locatie aangekocht om een project te realiseren. Dat laatste wordt steeds ingewikkelder en meerdere provincies hebben het inmiddels verboden.

Stikstof is een van de problemen die het snel bouwen van huizen in de weg staan. Bekijk deze video over de woningbouw in Nederland:

Voor het Rotterdamse havenproject denkt de Utrechtse hoogleraar Chris Backes dat een artikel uit de Vogel en Habitat richtlijn wellicht uitkomst kan bieden. Daarop kan je wegens zwaarwegende omstandigheden, bijvoorbeeld dat iets echt nodig is voor het klimaat, een beroep doen en om een uitzondering vragen. Voor woningen wordt dit lastiger, erkent hij.

Hij wil nog wel iets kwijt. "We doen nu net of de rechter het probleem is. Dat is uiteindelijk niet zo. Al jaren gebeurt er niets om de uitstoot omlaag te krijgen. Pakken we de stikstof aan, maar dan ook écht aan nu, dan komt het met de vergunningen vanzelf goed."